Monumenten in Nederland: Gelderland

Sabine Broekhoven, Chris Kolman, Ben Olde Meierink, Ronald Stenvert en Marc Tenten (2000)

Gepubliceerd op 02-01-2020

Landhuizen en villa's in Nijmegen

betekenis & definitie

In de buitenwijken van Nijmegen is een aantal, veelal door nieuwbouw omringde, landhuizen te vinden. Het wit gepleisterde neoclassicistische landhuis Rivo Torto (Kerkpad 51, Hees) werd in 1849 gebouwd en is recent gerestaureerd.

Het blokvormige landhuis Brakkenstein (Driehuizerweg 285), een wit gepleisterd pand uit 1865 in eclectische vormen, heeft momenteel een horecafunctie (Villa Chalet Brakkenstein). Bij het huis staan enkele vroeg-20ste-eeuwse dienstwoningen (Driehuizerweg 281 en 287) en een opvallend stalgebouw (Driehuizerweg 283).

In opdracht van V. Jurgens werd dit U-vormige stalgebouw met tuinmanswoning in 1916 gebouwd naar plannen van A.

Jacot. Het heeft zuilengalerijen onder een overstekend rieten dak, dat in het midden wordt bekroond door een opengewerkte dakruiter met uurwerk.Het Geldersch Hof (Postweg 50) is een groot wit gepleisterd, neoclassicistisch landhuis uit circa 1855, gebouwd in opdracht van B. Bahlmann naar ontwerp van architect Fritsen uit Kleef. Het in 1999 gerestaureerde blokvormige gebouw heeft op het dak twee vierkante observatietorentjes en in de lange gevels in nissen grote terracotta beelden, voorstellende Romeinse goden. Het nabijgelegen voorm. koetshuis (Postweg 52) dateert uit circa 1875.

Van de in 1960 gesloopte villa Leeuwenstein resteert het in 1864 gebouwde voorm. koetshuis met dienstwoning (Voorstadslaan 313). Dit wit gepleisterde gebouw met eenlaags zijvleugels is uitgevoerd in eclectische vormen en voorzien van wenkbrauwen boven de vensters. Villa Oud Mariënboom (Groesbeekseweg 424) is vermoedelijk in 1822 gebouwd voor A.M.V.S. baronesse Van Neukirchen-Nievenheim. Het huidige neoclassicistische uiterlijk met eclectische elementen kreeg het echter rond 1875. Het huis heeft een tijd als hotel gediend. Na de bouw van het naastgelegen pension ‘Mariënboom’ (Groesbeekseweg 428) in 1910 kreeg het landhuis zijn huidige naam.

Een neoclassicistische hoofdopzet en eclectische vormen hebben de wit gepleisterde villa Prima Villa (Voorstadslaan 57) uit 1878, waarvan het interieur met geschilderde stucplafonds goed is bewaard, en de van gepleisterde hoekkettingen en details voorziene blokvormige villa's Nassausingel 2 (1880-'81), naar ontwerp van L.A. Brouwer, en St.-Annastraat 283 (1883); de laatste is vermoedelijk gebouwd voor P.C. Zuijderhoudt. In rijke chaletstijl met eclectische elementen uitgevoerd is de villa Oranjesingel 2a/Arksteestraat 1 uit 1889,gebouwd voor W. Kolff naar ontwerp van J.J. Weve. Opvallend zijn de centrale topgevel en de verschillende erkers.

Een smeedijzeren windwijzer is voorzien van de letter K. Het oorspronkelijke interieur van dit later aan de achterzijde uitgebreide pand is goed bewaard gebleven. Huize Villandry (Groesbeekseweg 295) werd gebouwd in 1902-'03 voor Ch. Blanckenhagen en is genoemd naar diens tweede vrouw: J. d'Harvant Bigot de Villandry. Het grote blokvormige landhuis is ontworpen in nieuw historiserende stijl met een kolossale ionische orde en een prominente achtzijdige koepeltoren. Van 1909 tot 1988 was het gebouw een herstellingsoord voor spoorwegpersoneel.

De daarvoor in 1926 toegevoegde zijvleugels zijn bij de recente restauratie en verbouw tot appartementen gesloopt. In een zijgevel bevinden zich twee (herplaatste) gevelstenen met de wapens van de bouwheer en zijn vrouw.

Op het voorm. landgoed Hoogerhuizen, waarvan het huis rond 1870 werd gesloopt, liet jhr. E.F.M. van Ryckevorsel van Kessel in 1907-'08 het neogotische landhuis Neerbosscheweg 620 bouwen naar ontwerp van W. Hoffman. Vanwege de kasteelachtige weergang en arkeltorentjes kreeg het de bijnaam 't Slotje. Het goed is in de jaren zestig doorsneden door de Neerbosscheweg en het huis bevat sinds 1993 een hotelrestaurant. De uit Indië teruggekeerde planter H.J.

Hüffer liet in 1910-'11 de grote villa Salatiga (Sterreschansweg 77) de naam verwijst naar diens woonplaats op Java bouwen naar ontwerp van O. Leeuw. De villa vertoont een combinatie van jugendstil-siermotieven en ‘Um 1800’-vormen. Aan de voorzijde bevindt zich een loggia over twee verdiepingen, aan de tuinzijde een grote, doorgaande erker. Een halfrond houten theehuis in de tuin biedt uitzicht over de Waal en de Ooypolder. De broeders van Maastricht, die de villa sinds 1945 als studiehuis gebruiken, lieten in 1950-'51 een kapel aanbouwen naar ontwerp van A.J.N.

Boosten. Van het gesloopte 19de-eeuwse fort Sterreschans resteert op het terrein nog een kruithuis uit 1830.

De meest monumentale villa van Nijmegen is Villa Heyendaal (Geert Grooteplein-Noord 9), gebouwd in 1912-'13 voor margarinefabrikant F. Jurgens naar ontwerp van Ch. Estourgie. De in late neorenaissance-stijl opgetrokken villa heeft een blokvormige opzet met geheel verschillend uitgewerkte gevels. De hoofdingang met een in zandsteen uitgevoerd Grieks tempelfront bevindt zich opzij bij de vierkante klokkentoren, waarvan de bovenste achtzijdige geleding wordt bekroond door een ingesnoerde naaldspits. De gevels bevatten enkele oude gevelstenen en zijn verder rijk voorzien van beeldhouwwerk van de Antwerpse beeldhouwer E.

Everaerts. Elf vrouwenkopjes representeren de elf provinciën die van Noord Holland en Zeeland zijn respectievelijk portretten van mw. Estourgie en mw. Jurgens. De toren is versierd met mannenkoppen, voorstellende de opdrachtgever, de architect en de aannemers (Kropman en Thunnissen). Het interieur is in 1913-'14 uitgevoerd onder leiding van A.H.

Trautwein, waarbij van elders overgebrachte, voornamelijk 17de-eeuwse, interieurelementen zijn ingevoegd. Daartoe behoren enkele schouwen met schoorsteenstukken en rijk gesneden betimmeringen. In 1950 werd het landgoed met de villa gekocht door de St.-Radboudstichting ten behoeve van de Katholieke Universiteit. In 1999 is het gebouw gerestaureerd voor het bestuurscollege van de universiteit.

Villa De Westerhelling (Sophiaweg 4) werd in 1912 gebouwd naar ontwerp van O. Leeuw als traditioneel landhuis. Het heeft een terzijde geplaatste toren met ingezwenkte spits, een gebeeldhouwde naamplaquette en andere historiserende elementen. De villa fungeert nu als klooster voor de fraters Maristen. Naar ontwerpen in ‘Um 1800’-vormen van O. Leeuw ontstonden in 1913 de villa Sonnewyck (Berg en Dalseweg 125), voor C.J.

Veen-Valck, en in 1914 de voorbouw van villa De Zandkuil (Berg en Dalseweg 379), voor A.J. Bouwens. Eveneens in ‘Um 1800’-vormen, naar ontwerp van C.W.A. de Groot, verrees in 1913 Villa de Wolfskuyl (Graafseweg 232). Van 1933 tot 1941 werd de villa gebruikt door de kanunnikessen van het Heilig Graf die in 1935 tegen de linker zijgevel een kapel lieten bouwen naar ontwerp van Ch. Estourgie - en van 1948 tot 1989 door de broeders van Oudenbosch. Estourgie ontwierp ook de voor de Engelse accountant F.H. Hague in 1913-'14 opgetrokken grote villa Saxon Holme (Javastraat 104a) met cottagestijl-elementen.

De grote, glazen serre keek uit op een (verdwenen) privé-tennisbaan. In ‘Um 1800’-vormen uitgevoerd zijn verder nog de villa's Berg en Dalseweg 81 (circa 1915) en Oranjesingel 2 (1915). De laatste kwam tot stand naar ontwerp van W.J.H. van der Waarden voor freule E.L.D.M. van Nispen tot Sevenaer. De villa is in 1919 voor J. Hartog verbouwd naar plannen van O. Leeuw en kreeg in 1965 een grote achteruitbouw naar ontwerp M.E.

Veugelers. De in 1923-'24 gebouwde villa Berg en Eik (Eversweg 4), tegenwoordig ‘Marie Louise’, kwam tot stand voor de uit Indië teruggekeerde rubbermagnaat en rentenier Herman J. Reuter. De door O. Leeuw in sobere expressionistische vormen ontworpen villa met vlinderplattegrond is geïnspireerd op de Engelse landhuisstijl. In de tuin staan een achtzijdige theekoepel en een garage uit de bouwtijd.

Van 1924-'55 was het pand studiehuis voor de Missionarissen van de Heilige Familie, daarna was het in gebruik bij de zusters Dochters van O.L.Vrouw van het H. Hart (als klooster Marie-Louise). De Villa Morgenster (Payensweg 5), gebouwd in 1922 voor A.C. Linschoten, is in Nijmegen een vroege en zeldzame representant van het functionalisme. Verwant aan het werk van F. Lloyd Wright is het in 1955 op de Kwakkenberg gebouwde landhuis De Reiger naar ontwerp van A.F.

Brenninkmeyer (broer van de vrouw des huizes). Het gebouw met haakse vleugels en brede dakoverstekken maakt gebruik van de hoogteverschillen.