Monumenten in Nederland: Gelderland

Sabine Broekhoven, Chris Kolman, Ben Olde Meierink, Ronald Stenvert en Marc Tenten (2000)

Gepubliceerd op 02-01-2020

Het stadhuis in Culemborg

betekenis & definitie

(Markt 1) is een rijk uitgevoerd laat-gotisch gebouw met een zadeldak tussen trapgevels voorzien van pinakels en met een opengewerkte zeshoekige dakruiter van twee geledingen met peervormige bekroning. Bij de bouw in 1534-'39, naar ontwerp van Rombout Keldermans, werden de aan de noordwest- en de westzijde gelegen 15de-eeuwse waag en oude raad- en schepenkamer geïntegreerd.

In het nieuwe gebouw werd het vleeshuis ondergebracht in de met kruisribgewelven overkluisde kelder; op de bel-etage werden de burgerzaal en vierschaar ingericht en op de verdieping de nieuwe schepen- of raadkamer. De dubbele bordestrap met schildhoudende leeuwen en keldertoegang dateert uit 1755 en is in 1822 en in 1930 met de oude materialen herbouwd. In de dakruiter hangt een waarschijnlijk 14de-eeuwse klok. Het stadhuis is in 1941-'46 onder leiding van A. van Essen ingrijpend gerestaureerd, waarbij het 15de-eeuwse gedeelte, dat in 1860 al een nieuwe neogotische voorgevel had gekregen, ingrijpend is gewijzigd. Verder heeft men toen het aangrenzende pand Oude Vismarkt 6 geheel herbouwd met een classicistische pilastergevel. Het in 1912-'13 naar ontwerp van G. Prins in neorenaissance-stijl gebouwde pand Markt 5 behoort tot het raadhuis.

Inwendig bevat het stadhuis gesneden balkconsoles met het stadswapen, een schouw met geschilderd cartouche (1583) en een schouw in Lodewijk XV-stijl, voorzien van een door Walter Pompe vervaardigd terracotta Justitiabeeld (1735) en snijwerk van W. Winters (1762). Verder zijn er gebrandschilderde ramen van H.J.M. Basart (circa 1945).