Woonhuizen. In de Bolswarder binnenstad staan voornamelijk diepe huizen met gemene muren op smalle en lange percelen.
Aan de buitenzijde is slechts een enkel bouwspoor uit de 16de eeuw of ouder zichtbaar, zoals het 16de-eeuwse boogfries op kraagsteentjes in de zijgevel van Kerkstraat 38. Toch gaat achter 17de-eeuwse en jongere woonhuisgevels vaak een oudere kern schuil.
Zo heeft het eenlaagspand Grote Dijlakker 47 een kap uit de eerste helft van de 16de eeuw en in het voorhuis een balklaag met peerkraalsleutelstukken. Kerkstraat 3 dateert ook uit de eerste helft van de 16de eeuw, maar is begin 17de eeuw en ook later verbouwd.
Ook Hoogstraat 31 en Kleine Dijlakker 4 (gevelsteen 1625) hebben waarschijnlijk een oudere kern. De oudste gevels zijn trapgevels zoals die van het smalle pand Appelmarkt 13 (1582, verbouwd in 1741).
Ook Kerkstraat 32 heeft een trapgevel. Bij de herbouw in 1889 van de trapgevel van Grote Dijlakker 13 zijn 17de-eeuwse elementen hergebruikt.
In de zijgevel van Appelmarkt 11 bevindt zich een vermeldenswaardige maniëristische gevelsteen uit circa 1630. Het straatbeeld van de binnenstad van Bolsward wordt in hoge mate bepaald door 18de-eeuwse gevels, zowel in de vorm van topals van lijstgevels.
De halsgevel Grote Dijlakker 15 (1729) is in Lodewijk XIV-stijl uitgevoerd.
Bijzonder rijke verhoogde halsgevels met zandstenen klauw- en kuifstukken hebben Grootzand 15 (1731), in Lodewijk XIV-stijl, en Dijkstraat 23, in Lodewijk XV-stijl.
Boele Cristoffelsz. de Kock en Sjoukje Jacobsdr. Algera lieten in 1715 de klokgevel van Marktstraat 6 optrekken, rijk versierd in Lodewijk XIV-vormen (gerestaureerd 1954).
Vergelijkbaar is de klokgevel van Grootzand 8 en iets minder rijk van vorm zijn de gevels van: Bagijnestraat 3, Grootzand 5 en Appelmarkt 2 (1780). Halsgevels met een afsluitend fronton en overwegend een Lodewijk XVI-karakter zijn te vinden bij: Grote Dijlakker 27 en 29, Grote Dijlakker 30, Kleinzand 8, Snekerpoort 16 en Grote Dijlakker 12.
Het verschil tussen Lodewijk XIV- en XV-stijl is goed te zien aan de rijke lijstgevels van Jongemastraat 9 in Lodewijk XIV-stijl (1740), met weelderig gebeeldhouwde cartouche en opzetstuk boven de omlijste deur, en Grote Dijlakker 38, met de voor de Friese Lodewijk XV-stijl kenmerkende rococo-lambrequins. Marktstraat 2 heeft een fraaie dakkapel in deze laatst genoemde stijl.
Slechts in enkele gevallen zijn twee naast elkaar gelegen panden onder één lijstgevel gebracht; bij Appelmarkt 5 is dat gezien de bescheiden pronkrisaliet gebeurd in Lodewijk XV-stijl, Grote Dijlakker 31-32 heeft een fronton met eikenbladfestoenen in Lodewijk XVI-vormen.Het woonhuis Grote Dijlakker 19 is een diep pand dat een voor Bolsward karakteristieke ontwikkeling heeft doorgemaakt. Het voorste deel van het oorspronkelijke huis is rond 1780 verhoogd en kreeg een dwarse kap met hoekschoorstenen. De nieuwe gevel kreeg daarbij een ingangsomlijsting met romano-pilasters. In de 19de eeuw is aan de achterzijde een lagere aanbouw toegevoegd. Vergelijkbaar zijn de huizen Broerestraat 13, Jongemastraat 7 en het gepleisterde pand Marktstraat 9, die alle drie dateren uit de periode 1770-'90. Eenvoudiger uitgevoerd zijn de lijstgevels met omlijste ingang van Appelmarkt 8 en 9, beide uit circa 1780.
Evenals de gevel van bij Grote Dijlakker 20 hebben deze gevels omlijstingen met ionische pilasters. Andersoortige omlijstingen uit dezelfde tijd hebben Grote Dijlakker 18, Jongemastraat 11, Marktstraat 10 en 14. De vergelijkbare gevel Skilwyk 11 (circa 1790) heeft ‘Wedgewood-achtige’ decoraties boven de vensters van de begane grond. In de 19de eeuw kregen diverse panden met een oudere kern een nieuwe gevel, vaak met een winkelpui. Een voorbeeld is Kleine Dijlakker 17, waarvan het achterste deel rond 1540 werd opgetrokken en het voorhuis uit het tweede kwart van de 17de eeuw stamt. De rijke eclectische voorgevel en het winkelinterieur dateren uit 1873.
Vergelijkbare gevels hebben: Dijkstraat 27 (circa 1850), Kleine Dijlakker 29 (circa 1870) en Kleine Dijlakker 27 (circa 1890). Slechts op enkele plekken kwamen destijds geheel nieuwe panden tot stand, zoals het neoclassicistische woonhuis Nieuwmarkt 2 (1863; verbouwd in 1885) en de door J. Bouman ontworpen, gepleisterde eclectische panden Jongemastraat 10-12 (1876). Simpeler van vorm zijn Turfkade 28 (1873) en Turfkade 21 (1874). Opvallend groot is het laat-neoclassicistische herenhuis Jongemastraat 30, gebouwd in 1883 naar plannen van H.M. Poederbach voor de veehandelaar en gemeentesecretaris R.
Smit. Het rijkste voorbeeld van de neorenaissance-stijl is het huis Nieuwmarkt 29 (1899). Andere voorbeelden daarvan zijn: Jongemastraat 25 (1889), Grote Dijlakker 33 (circa 1890), Kleine Dijlakker 36 (circa 1905) - en met trapgevels Jongemastraat 51-53 (circa 1900) en 't Laag 33 (circa 1910). Het geboortehuis van de dichter Gysbert Japiks kreeg in 1908 een geheel nieuwe trapgevel in de stijl van de tijd waarin de dichter leefde: de 17de eeuw. Opvallend is ook de rijke gevel van Snekerpoort 24 uit circa 1900, met neorenaissance- en neogotische details. Vergelijkbare vormen heeft Kleine Dijlakker 20 (circa 1905).
De eerste grotere panden die buiten de grachten tot stand kwamen, zijn vooral middenganghuizen met neoclassicistische of eclectische details, zoals de Hokwerda Stata (Harlingerstraat 1; circa 1850), Harlingerstraat 2 (circa 1870) en Harlingerstraat 7 (circa 1880). Aan de randen van de stad werden rijen eenlaags arbeiderswoningen gebouwd, zoals: Werkmansbloei 1-16 (circa 1875), Bagijnestraat 17 (circa 1880), Harlingerstraat 55-61 (1890) en Plantsoen 5-7 (1902). Ook de Hollandia zuivelfabriek liet arbeiderswoningen bouwen, zoals Tweede Hollandiastraat 1-44 (circa 1910). Iets rijker werd dit soort woningbouw voortgezet in de volkswoningbouw, zoals Pater Brugmansstraat 53-75 (1923) en de door Nic.
Andriessen ontworpen woningen Van Munnickshuizstraat 1-19. Voorbeelden van rijkere herenhuizen in chalet-stijl zijn Broereplein 3 (1905), Turfkade 9 (circa 1910), Turfkade 13-13a (circa 1910) en Snekerstraat 29. Het laatste pand heeft ook jugendstil-elementen, net als het uit circa 1915 stammende pand Kleine Dijlakker 45 en de winkels Kleinzand 3 en Grote Dijlakker 26. Kleurrijk jugendstil materiaalgebruik hebben de gegoede burgermanswoningen: Snekerstraat 35 (circa 1905), 44-46 (circa 1905), 23-25 (circa 1908), 48-54 (1908), Kleine Dijlakker 26 (circa 1910) en Turfkade 5-7 (circa 1915). Expressionistische invloeden zijn onder meer te vinden bij de middenstandswoningen Hid Herostraat 4-6 (circa 1920) en Hid Heroplantsoen 1-11 (circa 1925); de laatste naar ontwerp van J. Vos. Het herenhuis Kleinzand 10 (circa 1930) is gebouwd in zakelijk-expressionistische vormen.
