(oorspr. vorm ŭtī), adv. en coni.,
I. Adv.,
a. als adv. van plaats = waar (bij dichters).
b. = gelijk, zoals, perge ut instituisti, Cic. | gewl. m. sic, ita, item = zo . . . als, b.v. ut optasti, ita est, Cic., uti initium, sic finis est, Sall.; = zoals . . . zo ook, zowel . . . als ook, ut cum Titanis, ita cum Gigantibus, Cic.; = zoals . . . zo, wel . . . echter, ut errare potuisti, sic decipi te non potuisse quis non videt? Cic.; in de wending: ut quisque m. superl. . . . sic of ita m. superl., hoe meer . . . des te meer, hoe . . . des te, ut quisque est vir optimus, ita difficillime esse alios improbos suspicatur, Cic.; in de wending: ut quis m. comp. of pos., naar dat, naargelang . . . (zo), ut quis districtior accusator, velut sacrosanctus er at, Tac.; (in eden en verzekeringen) = zo waar, zo waar als enz., zo waar ik wens dat enz., ita vivam, ut maximos sumptus fado, Cic., sic me di amabunt, ut me tuarum miseriturn est fortunarum, Ter., ita mihi meam voluntatem comprobet, ut ego accepi, Cic. | = als, Cicero ea, quae nunc usu veniunt, cecinit ut vates, Nep., laeti ut ad regem diu desideratum concessere, Liv.; = als, voor, homo acutus, ut Poenus, tenminste voor een Puniër, Cic.; als = daar . . . namelijk, aiunt hominem, ut eraf furiosus, respondisse, woedend als hij was, Cic. | m. een relatieve zin = daar . . . namelijk, magna pars Fidenatium, ut qui coloni additi Romanis essent, Latine sciebant, Liv., maar: proelium, ut quid maxime umquam, pari spe utrimque commissum est, meer dan welke andere (strijd) ook, Liv.; m. si = alsof, ut si esset res mea, Cic. | (van graad) ut potui, tuli, Cic.; vooral m. een superl., ut blandissime potest, op de vleiendste wijze, Cic., domus celebratur, ut quum maxime (sc. celebratur), Cic. | = zoals bij voorbeeld, eādem mente res dissimillimas comprehendimus, ut colorem, saporem, calorem, Cic. | in uitroepen = hoe, ut ipse sibi displicebat! Cic. | in directe vragen = hoe, ut valet? Hor.; in indirecte vragen = hoe, videte, ut hoc iste correxerit, Cic. | van tijd = toen, zodra als, ut haec audivit, Cic., ut primum loqui posse coepi, Cic., dikwijls staat in de hoofdzin een woord als subito, statim, b.v. me ab Appio statim diligi coeptum esse, ut simultatem deposuimus, sensi, Cic.; = sedert, sinds, ut Brundisio profectus es, pullae mihi abs te sunt redditae litterae, Cic.
II. Coniunctie m. d. coni.,
a. ter aanduiding van een werking, en wel: na uitdrukkingen met het begrip van bewerken, geschieden, te doen staan, = dat, b.v. sol efficit, ut omnia floreant, Cic., forte evenit, ut etc., Cic., reliquum est of restat, ut etc., Cic. | na de werkww. willen, wensen, bevelen, verzoeken, verlangen, vermanen, aanraden, opdragen, dwingen, besluiten, zorgen, toelaten e. d., = dat, b.v. equidem vellem, ut aliquando redires, Cic., suasit, ut etc., Cic.; na de werkww. van vrezen = dat niet, b.v. timeo, ut sustineas, Cic.; elliptisch voor fac ut = gesteld -, aangenomen -, toegegeven dat, indien ook al, ut desint vires, tamen est laudanda voluntas, Ov., ut quaeras omnia . . . non reperies, Cic.; elliptisch ter uitdrukking van wrevel in een vraag, oh! tibi ego ut credam, furcifer? Ter., tu ut umquam te corrigas? Ter., utne tegam spurco Damae latus? Hor.; elliptisch = zo slechts, als maar, ut satis contemplata modo sis, Ter.; elleptisch = dat toch, moge toch, ut dolor pariat, quod iam diu parturit! Cic., ut te dii perduint! Ter.
b. ter aanduiding van een gevolg = dat, zodat, m. corresp. ita, sic, tam, eo, adeo, usque eo, talis, tantus, is, hic e. a., b.v. Siciliam Verres ita vexavit, ut etc., Cic., eo rem adducam, ut etc., Cic. | zonder correlat., b.v. fuit disertus, ut nemo ei par esset eloquentiā, Nep.
c. ter aanduiding van een bedoeling, doel, = dat. opdat, m. ideo, idcirco e. a., b.v. legum idcirco omnes servi sumus, ut liberi esse possimus, Cic., gewoonlijk zonder dgl. woorden, Romani ab aratro abduxerunt Cincinnatum, ut dictator esset, Cic.
