P r a e p. c.
a c c.I. Van plaats:
a. (van een plaats, die bereikt wordt) in, naar, in . . . binnen, in . . . af (neer).
b. (van richting = ad) naar . . . (toe), naar, -waarts, zo ook in . . . versus, Sall., Curt.
II. Van tijd:
a. (ter aanduiding van de tijd, tot in welke iets duurt) tot in (op), in lucem, tot op klaarlichte dag, Hor., in noctem, Plin. ep.
b. (ter aanduiding van de tijd, die voor iets of waarvoor iets bestemd is) voor, op, tegen; met usque = tot aan, Liv. | zo in ’t bijz., in diem = voor een dag, voor korte tijd, voor heden, b.v. in diem vivere, slechts voor de dag, bij de dag, Cic., ook = tegen een bepaalde dag, Nep., ook = dag aan dag, dagelijks, Liv., en eindelijk = voor de toekomst, Cic.; in dies of in singulos dies, van dag tot dag, Cic., ook = dagelijks, Cic., zo ook in horas, ieder uur, Hor., in singulos annos, van jaar tot jaar, jaar op jaar, Liv.
III. Verdere overdr. betekenissen:
a. (ter aanduiding van de richting bij afmetingen) in, in longitudinem, Caes.
b. (- van een overgang) in, mutare in peius, Quint.
c. (- van een indeling) in, Gallia est omnis divisa in partes tres, Caes.; zo ook = per, in uitdrukkingen als de volgende, describere censores binos in singulas civitates, Cic., sextantes conferuntur in capita, per hoofd, Liv., frumentum assibus in modios aestimatum, Liv.
d. (- van een bestemming of doel) tot, voor, pecuniam alci in rem militarem dare, Cic.
e. (- van de wijze) overeenkomstig, in rem esse, overeenkomstig het belang = van nut zijn, Com., Sall.; naar, volgens, in eandem sententiam loqui, Cic., iurare in verba alcs, Hor., in barbarum, volgens de wijze (gewoonte) van een barbaar, Tac., in universum, in het algemeen, Liv., in vicem, Cic., of in vices, Ov., beurtelings.
f. tegen, jegens, in consoles designatos legem decernere, Cic., amor in patriam, Cic.
NB. In c. a c c. staat soms op de vraag w a a r ?, waar men dus in c. a b l. zou verwachten; dit is een praegnante constructie, daar het begrip van een beweging ingesloten is, b.v. alqm in carcerem asservari iubere, bevelen in de gevangenis te brengen en daar te bewaren, Liv., esse (= venisse) in potestatem, Cic., enz.
P r a e p. c. a b l.
I. Van plaats:
a. in ’t alg., in, aan, op; soms = langs, navigare in Italia, langs de kust van Italië, Cic., ook = voor, onder, in oculis esse (fig.), Cic., in manibus habere (eig. en fig.), Cic.
b. (van kleren, wapens enz.) in, met, onder.
II. Van tijd:
a. in het verloop van, binnen, gedurende, bij, ter in anno, Cic., in qua potestate (gedurende welk ambt) Pheras cepit, Nep., in quaerendis suis, Caes.
b. (ter aanduiding van een tijdstip) in eo (op het punt) est, ut etc., Nep., in tempore, te rechter tijd, Ter., Liv., zo ook in ipso tempore, Ter.
III. Verdere overdr. betekenissen:
a. (ter aanduiding van omstandigheden) in, bij, onder, in tanta paupertate decessit, ut etc., Nep.; verder = bij, wat betreft, ten opzichte van, idem in bono servo dici solet, Cic., in una urbe capta (wanneer gij één stad verovert) universam ceperitis Italiam, Liv.
b. (ter aanduiding van de werkzaamheid of toestand, waarin iets verkeert) in, in motu esse, Cic., in integro tota res est, Cic., en zo in facili en dgl., zie facilis etc.
c. (- van datgene, waarin onderwijs gegeven wordt) in, erudire in iure civili, Cic., in bonis litteris educatus, Cic.
d. (- van klas of getal, waartoe iets behoort) onder, in his, Nep., Caes., in quibus Catilina, Sall.
