EGYPTISCHE KUNST: HET MIDDENRIJK: INLEIDING
Vanuit Boven-Egypte leidde de Thinitenperiode het Oude Rijk in en de aanvang van de Egyptische cultuur. Zo ging ook de geestelijke ommekeer, die de grondslag legde voor het Middenrijk en daarmee voor het klassieke tijdperk, van het zuiden uit. De nieuwe ’vereniging van het rijk’ kwam tot stand onder Mentuhotep omstreeks het midden van de elfde dynastie (2133-1992 v. Chr., Thebe) ongeveer in het jaar 2040 v. Chr. Tijdens de elfde dynastie vormde zich een nieuw zwaartepunt in de Boven-Egyptische gouw, welke Thebe als hoofdstad had; rondom het heiligdom van de god Amon bij het tegenwoordige Karnak en de rotsgraven-necropolen ontstond een rijk, nieuw centrum, dat tot ver na de tijd van het Middenrijk van betekenis zou blijven. De god Amon wordt in de oudere literatuur een van de acht ’oergoden’ genoemd; zijn naam, die waarschijnlijk ’de verborgene’ betekent, schijnt te wijzen op een nauwe relatie met de oude wereldgod, zodat hij later ook ’koning der góden’ worden kon.
Van ongemeen belang is de versmelting met de zonnegod tot Amon-Re; daarmee hing samen de opklimming tot rijksgod en de relatie met het dodengericht, dat plaats vond onder presidium van de zonnegod; bij zijn vonnissen nam het rang en rijkdom niet in aanmerking, wel een goede zedelijke levenswandel. In de oude sfeer van het Osiris-geloof, dat de dode in het hiernamaals tot Osiris doet worden, zodat hij overeenkomstig het mythische voorbeeld nieuw leven ontvangt, werd dus ingegrepen door een ethische leer. Tussen de magisch bepaalde voorstellingswereld en de vergeestelijkte ethische geloofsleer moest vanzelfsprekend een gespannen verhouding ontstaan; wel trachtte men die te overbruggen, maar haar geheel opheffen kon men niet. Een compromis is blijkbaar op deze manier gevonden, dat de manier van leven gebonden wordt door de idee van het dodengericht, terwijl het Osiris-geloof zijn zwaartepunt vindt in het dodenritueel; de grafkunst houdt rekening met beide sferen, evenwel met voorrang voor de beeldbegrippen der Osiris-mythe.
door Prof. Dr. J. Wiesner.
