Geestelijk leider van de radicale strooming in de Ital. Risorgimento-beweging. * 22 Juni 1805 te Genua, † 10 Maart 1872 te Pisa. Hij stichtte reeds heel jong politieke dagbladen en werd in 1830 carbonaro.
Vanuit Marseille stelde hij een open brief op tot Karel Albert van Sardinië en vroeg daarbij tevergeefs, dat deze zich aan het hoofd van de nationale beweging in Italië zou stellen. Hij stichtte ook, onder de Ital. uitgewekenen, een geheime vereeniging, Giovine Italia (Jong Italië), die door alle middelen, ook gewelddadige, het oprichten van een liberaal-republikeinschen eenheidsstaat in Italië nastreefde (1831). Bij de revolutie van 1848 trad hij als soldaat in dienst bij het legioen van Garibaldi.
Kort daarna werd hij te Livorno gekozen tot afgevaardigde naar de Constitueerende Vergadering te Rome. In Febr. 1849 werd hij met Armellini en Saffi aldaar tot drieman benoemd; hij ontwikkelde een groote werkzaamheid in het organiseeren der Romeinsche Republiek en in de verdediging van dezen revolutionnairen staat tegen de Franschen, die de pauselijke souvereiniteit wilden herstellen.Nadat Rome onder pauselijk bewind was teruggekeerd, stichtte hij te Londen een zgn. Europeesch democratisch comité, met het doel in alle landen de belangen der republikeinen te bevorderen. Van daar uit stookte hij ook herhaalde volksbewegingen aan, o.a. te Mantua (1852), Milaan (1853) en Genua (1857). Tegenover de meer voorzichtige politiek van Cavour stelde hij een veel radicaler republikeinsch program en ondersteunde de expeditie van Garibaldi naar Sicilië. Sindsdien hield hij zich afzijdig van de Ital. beweging, en trachtte in 1870 een opstand tegen het koninkrijk Italië te Palermo te verwekken.
De staatsphilosophie van M. was een poging om de Romantiek met de denkbeelden van de Fransche Omwenteling te verzoenen. Zij werd vooral door Herder en de Saint-Simonisten beïnvloed; hij zelf was een dweepzieke idealist, die met bewonderenswaardige zelfverloochening en volharding, doch zonder onderscheid der middelen, de verwezenlijking van zijn denkbeelden nastreefde. Hij oefende een grooten invloed uit op de ontwikkeling van den nationalen geest in Italië.
Werken: Verwezen zij hier alleen naar twee uitgaven van verzamelde werken, nl. Scritti editi ed inediti (eerst te Milaan, later te Rome, 20 dln. 1861-’91) en de nationale uitgave in opdracht van het Ital. Parlement begonnen (Imola 1906-’33, in drie secties: Politica, Letteratura, Epistolario).
Lit.: A. Lodolini, Bibhogr. mazziniana (Milaan 21932); het zeer belangrijk art. van M. Menghini in de Encicl. italiana (XXII 1934, 647-654) geeft veel lit. en bronnen.
Lousse.