('ne:dərlantsə) v. taal in Noord-Nederland (Holland), Zuid-Nederland (Vlaanderen), en Frans-Vlaanderen, in de Hollandse overzeese gebieden, in Belgisch-Kongo, in Zuid-Afrika en door de Hollandse en Vlaamse emigranten o. a. in Westfalen, in de Verenigde Staten (Chicago enz.) door ± 14 000 000 mensen gesproken.
Geschiedenis. Men kan onderscheiden Oud-, Middel- en Nieuwnederlands. Van wat men Oudnederlands noemt zijn slechts enkele brokstukken bewaard o. a. uit de Wachtendonckse Psalmen. Het Middelnederlands draagt een uitgesproken Vlaams of Brabants karakter en het was in die tijd voornaam te „vlamen”. Toen door de Tachtigjarige Oorlog de noordelijke van de zuidelijke gewesten werden gescheiden werd Holland toonaangevend. Het Nieuwnederlands, sinds de renaissance, onderging meer en meer de invloed van de Noordhollandse en Friese dialekten.
Zo week b. v. het Brabants gij allengs voor jij, dat in zijn j het kenmerk van zijn Friese afkomst draagt. In plaats van Nederlands zei men in de middeleeuwen Diets en later ook wel Nederduits.
Oudnederlands (Wachtendonckse Psalmen)
Ic eft te gode riepo, in herro behielt mi. An avont Ik heb tot Gode geroepen, en hij behield mij. ’s Avonds in an morgan in an mitdondage tellon sal ic in en ’s morgens en ’s middags vertellen zal ik en kundon, in he gehören sal. verkondigen (hem) en hij zal mij verhoren.
Middelnederlands (Carel ende Elegast)
Waer hij van Gods halven iet, hi en ware so swart niet. Hets al swart, ors ende man, al dat icker an ghemerken can. Ic duchte dat mi toren naket. Ic bidde Gode, dat hij waket, dat dese mi niet en schende.
ALGEMEEN NEDERLANDS. DAAR WAS EENS EEN MAN EN DIE HAD TWEE ZONEN. EN DE JONGSTH VAN HEN ZEI TEGEN ZIJN VADER : VADER! GEEF MIJ HET DEEL VAN HET GOED DAT MIJ TOEKOMT.
EN HIJ GAF HUN ELK ZIJN PART.
NEDERLANDSE TAAL EN DIALEKTEN
1. Landfries.
Der wi:a i:nke:r ’n mon en di hlə twa: swannen. Da jongste fən dl twa: sai tsjin si:n hait : halt! jouw mij ’t il:əl fən ’t gwod dot mij ta:komt. En hij di:ldə harrən ’t gwod.
2. Stadfries
(Leeuwarden). D’r wa:r ’s ’n man en di hadda twe:j seunən. En ə jongsta fan di beidə jongəs sei teugə si:n fədər : fədər! ge: mij mi:n pat fan ’t gu:d dat mij toekomt. En doe de:jldə da ouwa man hun ’t gu:d.
3. Noordfries.
(Schiermonnikoog). D’r wi:r aə 'n man en di hiə twa jongans. En e:jn fan har beidən, ət wiə də jongstə, sei tjin sin heit: heit! jouw mi mi:n gu:ət dat mi tokomt. En sin heit de:Idə har ’t gu:ət.
4. Zuidfries. (Hindelopen). Sikər rninskə həab twa so:ns. Də joengstə fan jem se: tjen su:n fe:r : fe:r! jon mi ’t de:l fan ’t go:d dat mi tokomt. In hi de:ldə i:m 't go:d.
5. Noordhollands
(Egmond-aan-Zee). De:r was ’n man di addə twi: ze:ns. De jongstə van d’r za:də te:gən z’n ta:t : ta:t! ge:f main ’t erfporsi dat ik e:wə mot. Hen ai de:ldə z’n goed ongər d'r loi.
6. Waterlands
(Marken). D’r was əs 'n man en di ad twe: zeuns. En də jonkstə de:r van za teugen z’n vaar : ta I ge:f mij m’n erfporsi. En i verde:ldə ’t goed.
7. Strandhollands
(Katwijk-aan-Z ee ). D’r was əris ’n man di twi: jongəs hal. Da jongstə zai əris op 'n ker teugə z’n vədar : vədar ! gəaf mə mə deal van də erafanis. In toe dealdə da vədar z’n geld in goed in gaf ’m z’n posrjə.
8. Flevisch
(Vlieland). De:r was d’ris 'n man, hen di ad twie se:ns. Da jongsta se: teugən sin ta:t: ta:t 1 jə most mə ’t deil ge:van van ’t goed dat mə toekomt. Hen ta:t deildə ’t goed hondər um hen sin houdstən broer.
9. Gelders-Overijsels
(Oldenzaal). E:n had twe: zeuns. En dan jongstən ze teng zi: va:r : va:r I gew mi mi:n de:l van 't go:d dat mi tokump. En he: de:ldə ’t goed.
10. Drents
(Zweelo). Dor was i:s 'n mens en di: hadda twi zeuns. En ə kleinstə 'r van ze: te.'gə zu:n vədər : vədər! i mussə mij ’t part doeə van ’t goed dat mij heurt. En da vədər gaf hum zu:n part van ’t goed.
11. Gronings
(Oldambt). Er was is 'n vədər dei twei zeuns ha:r. En dei da jonkstə was, ze: te:gə z’n vədər : vədər I dout i mi wa’k veur mu:n porsi oet də boudəl ken krigə. En i mouk dat elk bi zi:n part kwam.
12. Stellingwerf
s (Meppel). ’n Ze:kər mensa haddə twei zeuns. En də jonkstə van heur ze:j tut da və:dər : və:dər! ge:f mij mu:n parsi van ’t goed, dat me:j toekump. En hij gaf ’t um.
13. Zuidoost-Veluws
(Zutfen). E:man had twe: zeuns. En dan jongstən van eur zei te:gən zu:n və:dər : və:dər! ge:f mu:n ’t deil van ’t goed dat mu:n tokump. En he: deildən eur ’t goed.
14. Westhollands
(Rotterdam). Dar was is an man die twe: zowns had. In de jongstə zei te:jgə zə və:dər : və:dər! je mos mə mən de:jl ge:jva, da 'k hebbə mot; in da və:dər gaf am zən de:jl.
15.
Zuidoost-Hollands (Oudbeierland). Dar was ’ris ‘n man en di had twe: zeuns. Da jongstə van die twe: zai te:gən z’n və:dər : və:dər! ge:f ma m’n porsi van ’t goed dat mə toekomt. En toe de:ldə da və:dər z’n goed.
16. Utrechts (Soest),
’n Ze:kər mins had twe: zoena. En də jongstə van hullie ze: teugə zən vədər : vədər! ge:f ming ma vədərs porsi, dat ming toekomt. En hi deildə hum 't goed.
17. Nederbetuws.
’n Mins had twe: zo:ns. En da jongstə van hulli ze: te:gən z’n vədər : vədər! ge: mə ’t dəal van ’t gəan mə toekomt. En i dəaldə hullie ’t goed.
18. Noordwest-Veluws (Nigherk).
’n Man di twe: jongəs had, dor zei də jongstə van te:gə z’n fədər : fədər l zeid i, jə mostə mə m’n part ge:va dat wou ’k greich hen. En z’n fədər die de: wat i ‘m vreug en gaf 'm z’n part.
19. Zeeuws (Walcheren).
D’r was is ’n man en dien o twe:ja zeuns. En d’n joenkstən van ulli zei te:gən z’n vədər : vədər! ja mocht mə m’n possi ge:’ van ’t goed da’ mə toekomt. En da vədər sche:da z’n goed en gaf dan joengən z’n erfpossi.
20. Westvlaams (Veurne-Ambacht),
’t Wos a ke: a man. en di man addə twe: zeuns. Zegt dan joengstən van di zeuns azo: te:gən zə vədəra : vədər’ zegt an, ge:’ ma ’t part van 't goet, di: mə toekomt. En de vədər de:ldən uldər ’t goet.
21. Westbrabants (Rijsbergen).
Na ze:kərə me:ns haj twe: zeuns. En dan jongstən zeun ze: te:gə zan vədər: vədər! ge: mə man part; en da vədər gof on allaba:l wat zə mosta emmə.
22. Antwerps (stad Antwerpen).
Dor wes is 'nə men en di:ən ed twi:ə zeuna. En də joenkstə ven un ze: te:gən zə vədər : vədər! gef me 't port ven me goed də' me toekomt. En a-J-e:t un i:dər ze ku:ngsgedi:ltə ge:və.
23. Aalsters (Aalst).
Dor waz insj na mam di twii zoenən o. Da joengstə van də twii di zoe tegə zə vəar : vəer! gef me ’t poit də me toekompt. En da vəar gav on i:dar zem poit.
24. Leuvens (Leuven).
Doe waz na klə na mən en doenən a: twia zons. En də joengstə van də twia doənə zə: tejgə zənə pejra : voedər! gef mə ’t poet ta mə toekompt. En də pejrə gav on i:dar zə poet.
25. Oostvlaams (Appelterre-Eichem).
Dər was ’nə ki:ər ’əa mam di twi:ə zonən ou. De jongstə za:i te:gən zij vor : vəar! ge: mai ‘t di:al van ‘t goed da ma:i toekomt. En a verdiljdjəgən elər ’t goed.
26. Zuidlimburgs (MaastricM).
Do wos ins nə mam, de: hat twi: zeuns. En da jongstə van di twi: kna:pə zag tə:gə zənə va:dər : va:dər! ge:f mich ’t deil van at go:t, dat mich toukump. En toen vardeildən ər zə go:t o:ndər zən twi: zeuns.
27. Oostlimburgs (Sittard).
Na minsj həat twe: zeun. En də jungstə van də twe: zag təagə zi va:dər : va:dər! geft mich ’t deil van ’t gout wat mich toukump. En hə varde:ldə ongər hun ’t gout.
28. Westlimburgs.
Do weur əz ənə man die twei zeunə ha. Da joengstə van ə twei ze: əs te:gə zə vədər : vədər! giaft mich mə kəantsjdiel. Doən verdhltsjə də vədər 't gowd tessən hin tweljə.
29. Noordlimburgs (Venlo).
Eina ze'kərə mins had twi:ə zeun. En də jongstə van eur zag a:n də va:dər : va:dər! gef mich hət deiəl van ’t go:t wa:t mich toekump ; en he deildə eur ’t go:t.
30. Oostbrabants (Oorschot),
’na mins ha twe: zeuns. En da jonkstə d’af ze: te:gən z’nə vəjər : vəjər! lang mə m’na part. En de vəjər deildə me ulli: af.
31. Gelders-Limburgs (Land van Kuik)
Dər wa:s əs ən mins di twe: zo:ns haj. Neu zei də jongstə dər van teugə zən va:dər : və:dər I ’k wou ger dat jə mə mən pa:tarmo:ni gaf. En də va:dər deildə zən goed ən gaf əm zu:n porsi.
