(1946) (< Fr. 'l'enfer, c'est les autres') het zijn onze medemensen die van het leven een hel op aarde maken. Bekend geworden door het boek 'Huis-Clos' van Sartre. Sedertdien een gevleugelde uitdrukking.
• ‘Er is geen lichamelijk foltering, nietwaar? En toch zijn we in de hel. En er wordt niemand meer verwacht... Zo is het dus. Tenslotte ontbreekt er hier iemand, namelijk de beul... De beul, dat is ieder van ons voor de twee anderen... Er is geen rooster nodig: de Hel, dat zijn de Anderen.’ (De Nieuwe Stem. Jaargang 1. 1946)
• Ten slotte nog het jongste tooneelwerk van Sartre, ‘Huis Clos’, dat na de bevrijding te Parijs en daarna te Brussel voor het voetlicht kwam. Ditmaal brengt Sartre ons naar de hel, een hel zonder vuur, zonder duivels; ze heeft meer van een wat banaal salon met een canapé en zetels. Drie verdoemden worden binnengelaten, en hun foltering bestaat slechts hierin, dat ze er met hun drieën aanwezig zijn, want ‘de hel, dat zijn de anderen.’ (Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 92. 1947)
• De hel? Dat zijn de anderen, schrijft de filozoof. Valt te bezien. De mens zonder liefde bestaat. En wij zelf zijn er ook nog. (Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 104. 1959)
• Sartre zei al: L'enfer, c'est les autres. De hel, dat zijn de anderen. Nu gaan we de anderen te lijf, voor wie de dagelijkse nachtmerrie normaal is. (Simon Vinkenoog: Weergaloos. 1968)
• Er is alleen de hel, en de hel: dat zijn de anderen! Dezelfde thematiek zal Willy Spillebeen overigens weer aanboren in ‘Het goede doel van het geweld.’ (De Vlaamse Gids. Jaargang 67. 1983)
• De hel, dat zijn de anderen, zei de Franse schrijver Jean-Paul Sartre. L'enfer c'est les autres. Maar met die verwensing ben je er nog niet. De anderen moeten ook een naam krijgen. In de jaren dertig hadden de jonge Britse auteurs Auden, Isherwood en Spender daar een simpele oplossing voor gevonden. De anderen, in hun ogen de Britse burgerluitjes, noemden zij gewoon: The Others. (Arendo Joustra: Spraak (onder ps. Kees Honte). 1986)
• Bij Trouw, voor welke krant ik lange tijd een wekelijkse schaakrubriek schreef, ben ik eens zo slim geweest om te laten vastleggen dat mijn honorarium gekoppeld zou worden aan het inflatiecijfer. Vijf jaar lang gebeurde er niets. Toen ik daarop onze afspraak in herinnering bracht, kreeg ik na veel gemomper - ik moest het schriftelijke stuk persoonlijk aan de hoofdredactie laten zien, hij kon het zelf niet meer vinden - alsnog met terugwerkende kracht betaald, zij het slechts over een periode van drie jaar. "Het bedrag zou anders onredelijk hoog worden" - dat vinden ze nooit eens van hun eigen salaris. De hel, dat zijn de anderen. (Hollands Maandblad, januari 1999)
