Landstreek en staat in het zuidoosten van Anatolië begrensd door de rivier de Seyhan (Sarus) in het westen, de streek van Elbistan in het noorden, de Antitaurus in het noordoosten en de Middellandse Zee in het zuiden en met als bestuurlijk centrum het gebied van de cilicische vlakte van de grieks-romeinse periode. Tijdens het oud-hethitische koninkrijk (zie Hethieten) moet het gebied deel hebben uitgemaakt van het hethitische territorium, maar in de 16e-15e eeuw ontstond hier een onafhankelijke staat, waarvan de geschiedenis vagelijk bekend is uit de teksten van Hattusas, de hethitische hoofdstad.
Het land wordt voor de eerste maal vermeld tijdens de regering van → Telibinus (ca. 1520-1500 vC). Deze vorst sloot een verdrag met Isputahsus, koning van Kizzuwatna, die eveneens bekend is door de vondst van een gezegelde kleibulla met zijn naam bij de amerikaanse opgravingen in → Tarsus. Van het verdrag tussen beide vorsten - het eerste in een lange reeks van hethitische staatsverdragen zijn fragmenten van een hethitische en van een akkadische versie teruggevonden. Vermoedelijk was dit verdrag op een paritaire verhouding tussen beide landen gebaseerd, daar het bijschrift in spijkerschrift op de bulla Isputahsus als ’Groot-koning’ kwalificeert. De hiëroglieventekens op de bulla vormen een vroeg voorbeeld van het hiëroglievenschrift, daarom zo belangrijk, omdat men op grond van interne evidentie, te weten de keuze der akrophone waarden, geconcludeerd heeft dat het hiëroglievenschrift in luwisch gebied met gebruikmaking van vroegere, als logogrammen fungerende symbolen tot volle ontplooiing moet zijn gekomen. Latere verdragen tussen beide landen zijn ofwel in het oud-hethitisch ofwel in het akkadisch overgeleverd.Er zijn sterke aanwijzingen dat in de 16e-15e eeuw een hurritische bevolkingsgroep in Kizzuwatna is binnengedrongen en recentelijk wordt het door een aantal geleerden als waarschijnlijk beschouwd dat de dynastie van de voorgangers van Suppiluliumas I, te beginnen met de veroveraar Tudhaliyas (ca. 1450 vC) uit K. afkomstig is geweest, terwijl de groeiende hurro-luwische invloed uit de tijd van het begin van het Nieuwe Rijk dan met deze machtsovername vanuit Kizzuwatna in verband gebracht wordt. Bij de teruggang van de hethitische macht tussen 1430 en 1380 vC is Kizzuwatna (met Aleppo) verloren gegaan aan het → Mitanni-rijk, dat vroegere invloed wist te herwinnen. Door Suppiluliumas I (ca. 1370-1345 vC) werd Kizzuwatna weer aan de hethitische zijde gebracht door middel van een verdrag met Sunassuras, dat in enkele uiterlijkheden een schijn van gelijkheid oproept maar in feite het einde van de onafhankelijkheid van Kizzuwatna bezegelt. De naam der landstreek bleef echter gehandhaafd en is bv. nog terug te vinden in de stadsnaam Kisuatni van de landstreek Que, genoemd in een tekst van Salmanassar IH (858-824 vC).
Lit. A. Goetze, Kizzuwatna and the Problem of Hittite Geography (New Haven 1940). [Houwink ten Cate]
