Diaconissa (διακονισσa), diacones, in de oude kerk een vrouw die voornamelijk met liefdezorg belast was.
De term diaconissa komt eerst in de 4e eeuw voor (canon 1,19 van het concilie van Nicea, 325), voordien was de aanduiding η διακονος. Door Paulus werd Phebe uit Cenchraeae als διακονος aangeduid (Rom 16,1). Het is niet zeker of het hier een aanduiding van een functie betreft of slechts een algemene aanduiding. In 1Tim 3,11 is niet van echtgenoten van diakens sprake, maar van diaconessen. Een duidelijke aanduiding van een functie vinden wij ook bij Plinius Minor, Epistula 96,8: ex duabus ancillis, quae ministrae dicebantur. Kennelijk is hier διακονος, reeds een gangbare uitdrukking, door Plinius met ministra weergegeven.De 4e eeuw is voor de diacones de belangrijkste periode geweest. Volgens canon 1,19 van Nicea ontving ze geen handoplegging, aangezien ze geen ambtsbevoegdheden bezat (vgl. ook Constitutiones apostolorum 6,17,4). Ze assisteerde bij de armenzorg en de catechese. De bisschop maakte van haar diensten gebruik voor de zalving van de vrouwen vóór de doop. Later in de 4e eeuw kwam de handoplegging toch voor (Basilius, Epistula 199,44; Hieronymus, Epistula 51,2). Evenals van de diacones vernemen we van de ’weduwen', die in de christelijke gemeenten van het oosten een speciale plaats innamen. Reeds vroeg is de functie van de diacones verdwenen, in de kerk van het westen eerder dan in die van het oosten. In het westen vinden wij ook de aanduiding ’diacona’. Diacones duidt er ook soms de echtgenote van de diaken aan.
Lit. H. Leclercq (DAL 4, 725-733). H. Beyer (ThW 2, 93). A. Kalsbach (RA.C 3, 917-928). - N. Bonwetsch. Das Amt der Diakonissen in der alten Kirche (Mitau 1891). A. Kalsbach, Die altkirchliche Einrichtung der Diakonissen (Röm. Quartalschrift, Suppl. 22, 1922). J. Leipoldt, Die Frau in der antiken Welt und im Urchristentum (London 1954) 201211. C. C. Ryrie, The Place of Women in the Church (New York 1958). [Bartelink]
