Romeins keizer van 180 tot 192.
Lucius Aelius Aurelius Commodus, op 31 augustus 161 te Rome geboren als zoon van keizer Marcus Aurelius en Faustina minor, werd in 166 tot Caesar, in 177 tot Augustus uitgeroepen; in 178 huwde hij Bruttia Crispina, waarna hij zijn vader vergezelde op diens veldtocht tegen de Marcomannen. Op 17 maart 180, na de dood van Marcus Aurelius, nam hij in het legerkamp bij Vindobona (Wenen) de heerschappij over; hij sloot terstond vrede met de Marcomannen en trok zegevierend naar Rome, dat hij tot aan zijn dood niet meer verliet; zijn naam veranderde hij in Marcus Aurelius Commodus Antoninus.Spoedig ontpopte Commodus zich als een bandeloos genieter en als een machtswellusteling, die naar een absolutistisch regime van oosterse allure streefde. Reeds in 182 leidde dit tot een mislukte samenzwering van zijn zuster Lucilla en haar neef Ummidius Quadratus: dezen werden terechtgesteld, evenals kort daarop keizerin Crispina op beschuldiging van echtbreuk. Van 182 tot 192 werd het rijk in feite bestuurd door de praefecti praetorio Perennis (vermoord in 185), Cleander (vermoord in 189) en Eclectus; aan de rijksgrenzen kwam het herhaaldelijk tot ongeregeldheden, maar bekwame legaten wisten de rust te herstellen.
In religieus opzicht verviel Commodus tot een oosters mysticisme, dat gekenmerkt werd door tolerantie, ook tegenover het christendom. Daardoor kon de cultus van allerlei oosterse godheden (Dolichenus, Mithras, Serapis, Isis) zich vrijelijk verbreiden. Vanaf ca. 190 beschouwde de keizer zich als de incarnatie van zijn beschermgod Hercules Romanus. Toen hij, na beide consuls te hebben vermoord, van plan was op 1 januari 193 in gladiatorencostuum het consulaat te aanvaarden, lieten zijn adviseurs, onder wie zijn concubine Marcia (een christin?), hem daags tevoren door de atleet Narcissus in bad wurgen.
Van Commodus zijn talrijke borstbeelden en koppen bewaard gebleven, o.a. in vrijwel alle romeinse musea, in het Louvre en in het British Museum. De kolossale koppen in het Museo Ducale van Mantua en in het Museo dei Conservatori in Rome geven Commodus als Hercules weer.
Lit. Herodianus, boek 1. Cassius Dio, boek 72. Hlstoria Augusta, Vita Commodi. - B. M. Fellettl Maj (EAA 2, 775777). - J. Heer, Der historische Wert der Vita Commodi in der Historia Augusta (Philoiogus, Suppl. 9, 1909). M. Wegner, Die Herrscherbildnisse in antoninischer Zeit (Berlin 1939) 252-274. E. Hohl, Kaiser Commodus und Herodian (Sitzungsb. Deutschen Akad. Wissenschaften, Berlin 1954). J. Traupman, The Life and Reign of Commodus (Diss. Princeton 1956). [Nuchelmans]
