Barnabas (volgens Hand 4,36: zoon van vertroosting; eigenlijk aram. bar-ne bu’ah = zoon der profetie, profeet?), bijnaam, door de apostelen gegeven aan Jozef, een leviet, uit Cyprus afkomstig, die in de gemeente te Jeruzalem opviel door zijn offervaardigheid (Hand 4, 36v).
Hij nam Saulus te Jeruzalem op en bemiddelde tussen hem en de overige apostelen (9, 27). Door hen werd hij naar Antiochië afgevaardigd, waarheen hij Paulus uit Tarsus bracht. Samen werkten zij er een jaar en brachten de gaven der gemeente naar Jeruzalem (11, 22-26.30). In Antiochië was hij bekend als profeet en leraar (13, 1). Hij begeleidde Paulus op diens eerste missiereis (13v) en op het z.g. apostelconcilie (15, 2-30; Gal 2, 1.9). Na zijn terugkeer te Antiochië kreeg hij onenigheid met Paulus, omdat Barnabas op de tweede missiereis Johannes Marcus wilde meenemen, waartegen Paulus zich verzette; hij vertrok toen met Johannes Marcus naar Cyprus (15, 36-39). Zijn verdere lotgevallen zijn niet bekend. Volgens 1Cor 9, 6 zou hij later met Paulus te Corinthe samengewerkt hebben.Lit. H. Bruns, Barnabas. Ein Jünger Jesu (Berlin 1937). A. Kappeler, St. Barnabas in vita Pauli (VD 22, 1942, 129-135). J. D. Burger, L’énigme de Barnabas (Mus. Helv. 3, 1946, 180-193). A. S. Geyser, Barnabas van Leviet tot Apostel (Herv. Th. St. 17, 1961, 122-133).
Op zijn naam staan:
1. De brief van Barnabas, oudchristelijk geschrift, door handschriften, Clemens Alex. en Origenes ten onrechte aan een medewerker van Paulus toegeschreven. De griekse tekst werd in 1859 door Tischendorf ontdekt in de cod. Sinaiticus. De auteur kan Barnabas niet geweest zijn. Men denkt aan Alexandrië als plaats van ontstaan; een datering tussen 120 en 140 is waarschijnlijk.
Lit. Uitgave: Fonck, Patres Apostolid 1 (1901). Ned. vert. D. Franses, De Apostolische Vaders (Hilversum 1941) 24-50. - J. Schmid (RAC 1, 1207-1217). G. Schikte, Zur urchristlichen Tauflehre. Stilistische Beobachtungen am Barnabasbrief (ZNW 49, 1958, 31-52). P. Prigent, L’Épître de Barnabi I-XVT et ses sources (Paris 1962).
2. Het evangelie van Barnabas, een laat apocrief geschrift, vermeld in het Decretum Gelasianum en verloren gegaan.
3. Uit islamitische bron is afkomstig het italiaanse
Barnabas-evangelie, waarin Mohammed de messias is (14e tot 16e eeuw).
Lit. J. Jomier, L’Evangile selon Barnabé (Mél. Inst. Dom. Ét. Orientales 6, 1959/61, 137-226). [v. d.. Boni]
4. Akten van Barnabas. Deze zouden door Marcus geschreven zijn. In feite zijn ze tegen het einde van de 5e eeuw op Cyprus ontstaan.
Lit. R. A. Lipsius/M. Bonnet, Acta apostolorum apocrypha 2, 2 (Leipzig 1903; fotomech. herdruk Hildesheim 1959) 292-302. [Bartelink]
