Onder deze naam staat de romeinse keizer Titus Aurelius Hadrianus Antoninus Augustus Pius bekend.
Hij werd geboren op 19 september 86 te Lanuvium als zoon van de uit Nemausus in ZuidGallië afkomstige oud-consul Titus Aurelius Fulvius en Arria Fadilla. Na de vroegtijdige dood van zijn vader opgevoed door zijn grootvader, een vriend van Plinius minor, doorliep hij de gebruikelijke ambtelijke carrière (consul 120, proconsul van Asia in 135/136). Ca. 110 huwde hij Annia Galeria Faustina (maior), die hem twee zoons en twee dochters schonk, van wie alleen Faustina (minor) haar vader overleefde. In het voorjaar van 138 werd Antoninus Pius om zijn voortreffelijke eigenschappen door keizer Hadrianus tot opvolger bestemd in plaats van de pas overleden Lucius Aelius Caesar, en als zoon geadopteerd, op voorwaarde dat A. op zijn beurt Aelius’ zoon Commodus (de latere keizer Lucius Verus) en Marcus Annius Verus (de latere keizer Marcus Aurelius) adopteerde. Reeds op 10 juli van hetzelfde jaar besteeg Antoninus Pius de troon; de senaat verleende hem de titel Pius, zijn gemalin Faustina werd tot Augusta uitgeroepen. In 139 accepteerde hij, na een aanvankelijke weigering, ook de titel Pater patriae.Antoninus Pius’ regering werd gekenmerkt door een betrekkelijke vrede, een goede verstandhouding tussen de keizer en de senaat, een stabiel en deskundig bestuur, een milde rechtspraak zelfs ten opzichte van samenzweerders, en een grote welvaart. Slechts aan de grenzen van het rijk moest hij vele veldtochten ondernemen: in Schotland, waar hij ca. 150 km ten noorden van de wal van Hadrianus de wal van Antoninus Pius aanlegde, in Mauretania, Germania en Dacia, tegen de Parthen en de Alanen. Ondanks zijn spaarzaamheid werd een omvangrijk bouwprogramma uitgevoerd; hij voltooide o.a. het mausoleum van Hadrianus en liet op het forum de bekende tempel van Faustina bouwen. In 147 werd op grootse wijze het negende eeuwfeest van Rome gevierd. Op godsdienstig gebied was Antoninus Pius zeer conservatief, maar tegenover de christenen toonde hij zich verdraagzaam: → Justinus overhandigde hem zijn geschrift ter verdediging van de christenen.
Bij zijn dood op 7 maart 161 liet Antoninus Pius een welgevulde schatkist na (675 miljoen denarii!). Hij werd, evenals zijn in 141 reeds overleden gemalin Faustina, bijgezet in het mausoleum van Hadrianus. De onmiddellijk na zijn dood vergoddelijkte keizer werd reeds tijdens zijn leven in ontelbare beelden vereeuwigd. De vele bewaard gebleven exemplaren zijn tot drie typen te herleiden: het Formia-type, waartoe o.a. de uit Formia afkomstige prachtige kop in het Museo Nazionale Romano, een borstbeeld te München en de koppen van de standbeelden te Dresden en Philippeville behoren; het Croce Greca-type, genoemd naar de buste in de Sala a Croce Greca in het Vaticaans Museum, met zeer vele kopieën en varianten; en een derde type, waarvan vier kopieën bekend zijn (de best bewaarde in de Sala dei Busti van het Vaticaans Museum). Beroemd is ook het uit Ephese afkomstige reliëf in het Kunsthistorisches Museum te Wenen, waarop A. met Hadrianus is weergegeven.
Lit. Vita Antonini Pii in de Scriptores Historiae Augustae. P. von Rohden (PRE 2, 2493-2510). B. M. Felletti Maj (EAA 1, 442-445). - G. Lacour-Gayet, Antonin le Pieux et son temps (Paris 1888). W. Hiittl, Antoninus Pius 1-2 (Praag 1933-1936; duits). P. L. Strack, Untersuchungen zur römischen Reichspragung des zweiten Jahrhunderts 3. Die ReichsprSg ?? ung zur Zeit des Antoninus Pius (Stuttgart 1937). M. Wegner, Herrscherbildnisse in Antoninischer Zeit (Berlin 1939).
[Nuchelmans]
