Graaf (sedert 1905), Russisch staatsman (Tiflis 17 Juni 1849 St Petersburg 13 Mrt 1915) van Nederlandse afstamming, studeerde wiskunde en klom snel op als ambtenaar bij de Russische spoorwegen doordat hij zich een voortreffelijk organisator betoonde.
In 1892 werd hij minister van Verkeer, enige maanden later ook van Financiën. Hij toonde ook hier zijn bekwaamheid door de munt te stabiliseren (invoering van de gouden standaard, 1896) en zo buitenlandse beleggers aan te trekken, en door het budgetair evenwicht te herstellen, o.a. door het middel van een staatsalkoholmonopolie. Hij bevorderde sterk de industrialisatie van Rusland en de uitbreiding van het spoorwegnet.
Met China wist hij een overeenkomst te sluiten, waarbij Rusland concessie kreeg de Transsiberische spoorlijn door Noord-Mandsjoerije naar Wladiwostok door te trekken (1896). Een Russisch-Chinese bank, eerder opgericht, zou het beheer krijgen van deze Oostchinese spoorweg. Hij was echter een tegenstander van het avontuurlijke militaristische imperialisme, dat ca 1903 aan het Russische hof de overhand kreeg en werd derhalve ontslagen. Na de Russische nederlaag tegen Japan was hij een der onderhandelaars te Portsmouth (z Russisch-Japanse oorlog) en voor de betrekkelijk gunstige resultaten, aldaar verkregen, werd hij beloond met de graventitel. Intussen was in Rusland de revolutie van 1905 uitgebroken (z Rusland, geschiedenis) en Witte, hoewel vroeger tegenstander van een constitutie, ried de tsaar tot het October-manifest, dat Nicolaas II gedwongen was uit te vaardigen, terwijl hij, eveneens à contre cœur, Witte tot minister-president maakte. Deze vormde een zakenkabinet, bracht een liberale kieswet tot stand en sloot een lening met Frankrijk.
Daarna moest hij, vlak voor het bijeenkomen van de eerste Doema, wijken voor de reactionnaire krachten, die de overhand kregen, en aftreden. Zijn memoires (3 dln, Russ., 1923-1924) zijn ook in Franse en Engelse (1921) en Duitse editie (1923) verschenen.
PROF. DR TH. J. G. LOCHER
Lit.: A. Anspach, La Russie économique et l’œuvre de W. (Paris 1903); Gleinow, Graf W. (1906); D. A. Lopoechin, Graaf S. J. W. als minister van financiën (1915, Russ.); E.
W. Tarie, Graaf S. J. W., 1927 (Russ. - over W.’s buitenlandse politiek); Tonkens, W. as Finance Minister, Slavonie Review II (1933); A. Klein, Der Einfluss des Gr. W. auf die deutsch-russ.
Beziehungen, diss. Münster (1932); N. Savicki, in: Le monde slave (Paris 1932).
