is de algemene term voor een grote verscheidenheid van instellingen in Indië, die slechts gemeen hebben, dat zij geïnteresseerd zijn bij cultuurondernemingen. Somtijds laten zij zich moeilijk onderscheiden van cultuurbanken.
Zij kunnen uit deze ontstaan zijn (bijv. N.I. Landbouwmaatschappij, Cultuurmaatschappij de Vorstenlanden), maar ook uit handelsondernemingen (bijv. Handelsvereniging Amsterdam), uit administratiekantoren (bijv.
Tiedeman en Van Kerchem), uit combinaties van afzonderlijke landbouwondernemingen (bijv. Delimaatschappij). Het kunnen zijn financierings- en beheersinstellingen, holdingcompanies en concerns, moeder- en dochtermaatschappijen, doch steeds vertoont zich een ontwikkeling naar omvattender organisatie, ingewikkelder dooreenstrengeling van de kapitaalbelangen bij het tropische plantagebedrijf, grotere concentratie, zodat de afzonderlijke plantage vrijwel tot een statistische abstractie is geworden.Lit.: z vooreerst onder cultuurbanken. Verder: R. Broersma, De ontluiking van Deli (dl 1 v.: Oostkust v. Sumatra, Batavia 1919); W.
Tervooren, Die Finanzierung von Kautschukplantagen (1930); vele Gedenkboeken, bijv. Gedenkb. A. van Hoboken & Co. 1774-1924; Gedenkboek van de Cultuurmij Bandoeroto 1885-1935; Javasche Cultuurmij 1890-1940: Gedenkschr. aangeb. a. Herbert Cremer (1941); Gedenkschr.
H.V.A. 1879-1929.
