Zwaardlelie, (Iris L.) is de naam van een plantengeslacht uit de familie der Irideën. Het omvat gewassen met een onderaardschen, kruipenden, knollig verdikten wortelstok, zeer zelden met bollen, en een enkelvoudigen of vertakten, somtpds zeer korten stengel, zwaardvormige, in twee rijen geplaatste bladeren, groote, eindstandige, alleenstaande of tot trossen of aren vereenigde bloemen en eene lederachtige, veelzadige zaaddoos. Van drie soorten namelijk van I. germanica L. met donkerblaauwe bloemen en in Zuid-en Midden-Europa,NoordIndië en Marokko groepende, I. Pallida Law. met lichtblaauwe bloemen en in Istrië te huis behoorend, en van I. florentina L. met witte bloemen, in Turkije en Klein-Azië te vinden, brengt men den wortel als vioolwortel in den handel. Men kweekt vooral de eersten laatstgenoemde soorten in de omstreken van Florence.
In Augustus worden de wortels uit den grond gehaald, geschild en in de zon gedroogd. De versche wortelstok is vleezig, riekt walgingwekkend en heeft een scherpen en bitteren smaak. In gedroogden toestand is hij geelachtig wit, riekt naar viooltjes en heeft een zachten smaak. hij bevat zeer weinig aethérische olie, maar geeft, met water gedestilleerd, een kristallijn ligchaam (myristinezuur), dat van die olie doortrokken is (iris-olie, iriskamfer). Daarenboven vindt men in den wortelstok hars, looizuur en veel gom. Vioolwortel wordt vooral in de parfumerie gebruikt en men geeft dien ook wel aan tandenkrijgende kinderen, om op te bijten.
Met het poeder bestrooit men pillen, en uit den wortel draait men ook wel bolletjes voor fontanellen. Wrijft men de wangen met dit poeder, dan erlangen deze door zijne prikkeling geruimen tijd eene fraaije roode kleur. De oude Grieken bezigden dezen wortel reeds voor parfumerie en als geneesmiddel; zij verkregen dien uit Illyrië en Macedonië van I. germanica, en in het Oosten gebruikt men het poeder tot blanketsel. I. germanica wordt als sierplant in talrijke verscheidenheden in de tuinen gekweekt, en I. pseudacorus L. met groote gele bloemen groeit aan vijvers en vaarten in geheel Europa en levert den valschen kalmuswortel.
