Zenuwlijden (neuralgia) of zenuwpijn noemt men een geheel van verschijnselen, dat geenszins afhankelijk is van standvastige ontleedkundige veranderingen, terwijl het zelfs dikwijls voorkomt zonder eenige blijkbare stoornis op anatomisch gebied. Men onderscheidt het zenuwlijden van andere pijnen, omdat bij het eerstgenoemde de aandoening der gevoelszenuwen door andere prikkels of door de werking van prikkels op andere plaatsen der zenuwen ontstaat, dan bij de meer gewone soorten van pijn. Men spreekt van zenuwpijn, zoodra men als oorzaken der pijn geen prikkelenden invloed kan aanwijzen, die op de peripherische uiteinden der zenuwen werkt, of zoodra het waarschijnlijk is, dat de nadeelige prikkel gewerkt heeft op den stam van de zenuw. De vatbaarheid voor zenuwlijden is bij verschillende personen zeer ongelijk.
Wie zwakke zenuwen hebben, dus vooral vrouwen, en wie lijden aan bloed-armoede en ligchaamszwakheid, zijn er meer aan blootgesteld dan zij, die krachtige zenuwen en een welgevoed gestel bezitten. De oorzaken, namelijk de prikkels, die door hunne werking op den zenuwstam zenuwlijden doen ontstaan, zijn somtijds, maar niet altijd op te sporen. Daartoe behooren: beleediging der zenuwen door scherpe werktuigen, prikkeling der zenuwen door vreemde ligchamen (bijv. geweerkogels), verwringing der zenuwen door vergroeijing van wonden, drukking op de zenuwen door gezwellen enz. Daarenboven ontstaan zenuwpijnen dikwijls door koudevatting, vergiftiging, malaria enz. Bij de meeste neuralgieën kan men twee soorten van pijn onderscheiden, namelijk eene aanhoudende, welke bij drukking toeneemt, zich over een beperkt gedeelte uitstrekt en niet zeer hevig, maar lastig is, — en eene, die zich in de gedaante van aanvallen vertoont, van de zenuw uitgaat en eene schier onverdragelijke pijn veroorzaakt. De lijders beweren gewoonlijk, dat de pijn niet aan de oppervlakte, maar in de diepte haren zetel heeft; doorgaans zijn verschillende takken van een zenuwstam, slechts zelden alle takken eener zenuw aangedaan. Niet zelden echter breidt de neuralgie zich uit van de ééne zenuw naar de andere, en dikwijls ook worden op het gebied der zenuwijijn onregelmatigheden in de verdeeling van het bloed, in de afscheiding en in de voeding waargenomen, zonder dat het bekend is, hoe de ziekelijke prikkeling der gevoelszenuwen op de bewegingszenuwen der vaten (vasamotorische zenuwen) wordt overgebragt. In het begin der aanvallen van zenuwlijden merkt men wel eens op, dat de huid bleek wordt, maar nog meer in het ergste tijdperk der aanvallen, dat zij eene roode kleur erlangt en dat de afscheiding van het slijmvlies van den neus, van de traan- en van de speekselklieren vermeerdert.
Bij vele zenuwpijnen, inzonderheid bij die van tusschenribbige zenuwen, ontstaat op het aangedane gebied een eigenaardige uitslag (herpes zoster). De zenuwpijnen hebben, met uitzondering der door malaria veroorzaakte, een chronisch verloop. Dit laatste is nooit gelijkmatig, daar verbetering en verergering der kwaal elkander afwisselen. Somtijds worden de aanvallen van pijn menigvuldiger en bereiken eene aanmerkelijke hoogte, — somtijds ook keeren zij eerst na langere tusschenpoozen terug en zijn minder hevig. Worden de zenuwpijnen door malaria veroorzaakt, dan verheffen zij zich telkens weder op hetzelfde uur, doch in alle andere gevallen is hare komst uiterst onregelmatig, en deze wordt dan ook dikwijls door toevallige omstandigheden, door drukking der zenuwen, door eene ongewone beweging enz., veroorzaakt. Zenuwlijden kan jarenlang duren. Eene volkomene genezing mag men verwachten bij malaria-aandoeningen en bij rheumatische neuralgieën, doch zij heeft zelden plaats bij zenuwlijden, door andere oorzaken ontstaan. Bij de behandeling van zenuwpijnen dient men in de eerste plaats bedacht te wezen op de verwijdering van hare oorzaken.
Zijn zij door drukking of verwringing ontstaan, door gezwellen of vreemde ligchamen veroorzaakt, dan ligt eene operatie voor de hand. Bij rheumatische neuralgieën doen blaartrekkende pleisters op de pijnlijke plaats, alsmede het aanwenden van een electrischen stroom of van een electrischen borstel dikwijls goede diensten, terwijl daarbij ook warme baden wel eens eene gunstige werking hebben. Tegen intermittérende neuralgieën, door malaria ontstaan, wordt met goed gevolg chinine voorgeschreven, en tegen zenuwpjijnen, door koper-, kwik- en loodvergiftiging ontstaan, gebruikt men zwavelbaden en inwendig zwavelpraeparaten. De vatbaarheid voor zenuwpijnen bestrijdt men door eene goede voeding en door het gebruik van ijzer. Kan men de oorzaken op die wijze niet wegnemen, dan moet men de prikkelbaarheid der aangedane zenuw verdooven, en, als ook dit niet baat, haar doorsnijden of een gedeelte der zenuw wegnemen, zoodat zij de pijnlijke aandoening niet naar het gewaarwordingsvermogen kan overbrengen.
Men vernietigt de prikkelbaarheid der zieke zenuw door den zenuwstam bloot te stellen aan een electrischen stroom of aan koude; doch het beste middel is de onderhuidsche inspuiting eener morphium-oplossing. In het algemeen moet men zijne toevlugt nemen tot narcotische en anaesthetische middelen. Dikwijls verdwijnen neuralgieën, wanneer de lijders zich naar een droog en gematigd warm klimaat begeven. Eindelijk is het van het hoogste belang, aan deze eene goede voeding te verschaffen en de bloedvorming door het toedienen van ijzer- en kina-praeparaten te ondersteunen.
