Realismus noemt men eene wereldbeschouwing, die van de zintuigelijke waarneming uitgaat en enkel op de uitkomsten van deze hare wetten bouwt. Het staat tegenover het idealismus of de wereldbeschouwing, die zich wel is waar evenzeer van zintuigelijke waarnemingen bedient, maar hieruit door bespiegelingen tot bepaalde begrippen opklimt, zoodat zij zich boven de werkelijke wereld verheft, om in eene door haar zelve geschapene ideale wereld om te dolen.
De realist waardeert de dingen naar hunne werkelijke eigenschappen, maar de idealist naar den graad, waarin zij overeenkomen met zijne bespiegelingen. Eerstgenoemde kiest zijne stof uit de werkelijke wereld, laatstgenoemde uit het gebied der ideeën. Hoezeer beiden evenwel in het dagelijksch leven, in kunst en wetenschap verschillen, toch zijn zij op het naauwst met elkander verbonden. Zij strekken wederzijds elkaâr tot steun en beperking, doch omdat zij ligt tot uitersten overslaan, hebben hunne benamingen eene ongunstige beteekenis verkregen.
Men spreekt van realismus in de kunst en bedoelt daarmede die rigting, welke zich eene volkomene getrouwheid aan de natuur ten doel stelt. Verliest het realismus daarbij de aesthetiek uit het oog, dan verlaagt het zich tot eene natuur-nabootsing, tot een alledaagsch naturalismus.
Op het gebied der wijsbegeerte is het realismus de verwerping van alle methaphysische stelsels, welke de verschillende soorten van theoretisch idealismus vertegenwoordigen. Zie voorts onder Ideale (Het).
