Franciscus van Assisi (De heilige), de stichter van de orde der Franciscanen, geboren (zooals de legende vermeldt) met een kruis op den schouder in 1184 te Assisi bij Spoleto, ontving den naam van Franciscus wegens zijne vaardigheid in het spreken der Fransche taal. Hij was de zoon van een rijken koopman en genoot de aangenaamheden van zijn stand, totdat een droom hem uit zijne bedwelming deed ontwaken. Hij meende een aantal wapenen te zien, die met een kruis gemerkt waren. Op de vraag naar hunne bestemming kreeg hij ten antwoord: „Voor hem en zijne strijders!" Gehoorzaam aan dezen wenk, wilde hij dienst nemen in Apulië, maar nieuwe visioenen bragten hem op een anderen weg.
Eene vermaning, om het instortend huis des Heeren op te bouwen, begreep hij zóó, dat hij eene bouwvallige kapél van den heiligen Dominions moest herstellen, en hij ontvreemdde aan zijn vader kostbare rollen laken om daarvoor te zorgen. Zijn vertoornde vader verstiet hem, en hij leefde twee jaar als kluizenaar, totdat hij te Portiuncula bij Assisi dat gedeelte der Gewijde Schrift hoorde voorlezen, hetwelk de uitzending der Jongeren bevat. Toen verkocht hij alles wat hij had, hulde zich in eene bruine pij, snoerde een koord om zijn middel en verbond zich met 8 geestverwanten tot een apostolischen handel en wandel. Reeds was het aantal zijner aanhangers aanzienlijk, toen hij in 1209 tot paus Innocentius III naderde met het verzoek om den door hem ontworpen regel te bekrachtigen. Hoewel de Heilige Vader het eerst later toestond, begon de Orde der Franciscanen (zie aldaar) of die der Minorieten (Minderen in het Koningrijk Gods) krachtig te werken. Uit Assisi trokken de broeders door bet land, predikend en allen tot boete opwekkend. Weldra kwam er eene tweede en derde Orde bij, — voorts eene van vrouwen, welke dien regel aannamen, en van broeders en zusters die, schoon in hunne maatschappelijke betrekkingen volhardend, afstand deden van alle aardsgezindheid. Franciscus zelf begaf zich naar Egypte om den Sultan te bekeeren of den marteldood te sterven, maar hij slaagde noch in het een, noch in het ander.
Na zijn terugkeer in Italië leefde hij weder als kluizenaar op den Alverno, Waar hij zijn ligchaam door gestrenge kastijdingen folterde, maar zijn hart van zaligheid doordrongen gevoelde over de liefde des Verlossers. Hier had hij volgens de legende een visioen, waarin hij een gekruisigden seraf aanschouwde, weshalve zijne Orde ook den naam van Serafijnsche verkreeg. Hij overleed te Assisi den 4den October 1226, en bij zijn dood vond men aan zijn lijk de lidteekenen der wonden van Christus, welke hij, naar men later berigtte, 2 jaar lang op het levend ligchaam gedragen had. Ook vermeldt de legende onderscheidene wonderen van dien Heilige, en zijne levensbeschrijvers doen uitkomen, hoe hij zich tot in de geringste bijzonderheden gevormd had naar het voorbeeld van Christus. Van zijne achtergelatene geschriften, die meermalen werden gedrukt, zijn zijne brieven het merkwaardigst. Zijne levensgeschiedenis werd op last van Gregorius IX opgesteld door een zijner medgezellen, Thomas de Celano, den vervaardiger der hymne „Dies irae”. De geleerde Hase schreef in 1856: „Franz von Assisi, ein Heiligenbild”, door G.W. Stemler in het Nederlandsch overgebragt (1857).
