Elke wijsgeerige richting welke bij de verklaring van verschijnselen inzonderheid de verstandelijke factoren daarvan in ’t oog vat en alles zooveel mogelijk verstandelijk wil begrijpen, dit aanziende als het eigenlijk doel en het meest waardevolle in ’s menschen streven. Als zoodanig is zij gericht zoowel tegen het voluntarisme en pragmatisme als tegen elk intuïtionisme.
En op ethisch gebied overgebracht, doet het zich voor in den vorm van de leer dat de deugd leerbaar is door het aanbrengen van het juiste inzicht, zooals o.a. Socrates dat verkondigde.Een typisch voorbeeld van intellectualistische zienswijze vinden wij in de philosophie van HERBART, volgens welke alle zielsprocessen zouden zijn terug te brengen tot eene werkzaamheid van voorstellingen, die op elkander werken als krachten en die, al naarmate zij elkander bevorderen dan wel tegenwerken, lust dan wel onlust doen geboren worden. Het gevoel is volgens die zielkunde niet anders dan de resultante der verhouding en der wisselwerking tusschen de verschillende voorstellingen, en daar optredend, waar deze beklemd raken en haar onderlingen evenwichtstoestand verliezen.
