De leer der noodwendigheid van al het geschieden; meer bepaaldelijk de leer dat de menschelijke wil steeds volledig bepaald wordt door uitwendige en inwendige, bewuste en onbewuste oorzaken, zoodat eenzelfde persoon op een bepaald oogenblik onder bepaalde omstandigheden niet terzelfder tijd iets zoowel kan willen als niet willen naar eigen willekeur en goedvinden. Maar aangezien de determineerende factoren in den vorm van motieven voor een groot deel wortelen in ’smenschen persoonlijkheid, wordt bij hem onvermijdelijk een gevoel gewekt van volkomen vrij te zijn in zijn besluiten, ook al is die vrijheid niets anders dan waan of zelfbedrog, waar hij niet anders handelt dan onder inwendigen psychischen dwang.
Neemt men zulk een determinisme aan, dan is het daarbij van ondergeschikte beteekenis of de wilsbepaling theologisch (zie praedestinatie) dan wel psychologisch wordt uitgelegd.De naam „determinisme” schijnt afkomstig te zijn uit de Wolff’sche school.
