(zuivelmachines). Zuivel is een verzamelwoord voor melk en de producten van melk, voornamelijk boter en kaas.
Voor de boterbereiding wordt de melk, die men eenigen tijd stil heeft laten staan, afgeroomd, n.l. de bovenste vette laag, de room, die er zich op gevormd heeft, wordt afgeschept,. en deze dient als grondstof voor de boterbereiding (roomboter). Men kan echter ook al de melk (volle melk) voor de boterfabricatie gebruiken. In beide gevallen karnt men (room of melk), nadat door melkzuur gisting is aangebracht; dan direkt in een karn. De daardoor afgescheiden vetten dienen dan als grondstof voor boterbereiding, het resteerende is karnemelk. Van de ondermelk (d. i. melk, waarvan de room is verwijderd) kan men door stremming de eiwitstoffen weer afscheiden om als grondstof voor de kaasbereiding te dienen (magere kaas, Leidsche kaas). Men kan echter ook de volle melk voor de kaasbereiding gebruiken, en men verkijgt dan vette kaas, zoetemelksche kaas.
Het resteerende heet dan wei. Sedert 1877 gebruikt men voor het karnen veel de centrifugaalkracht (Lefeldsche centrifuge). De tegenwoordige centrifuges ontroemen 100 k.g. melk in 3 minuten bij: 30° tot op een vetgehalte van pl.m. 0.15 pet. Botercentrifuges kunnen door machine, rosmolen of handkracht bewogen worden. Een zeer bekende continueerend werkende centrifuge is de Laval-separator. De separators werden langzamerhand zeer verbeterd (de oudste dateert van 1877) wat het vermogen betreft, en werken daarbij zoo eenvoudig, dat verdere vooruitgang haast onmogelijk schijnt.
Buitengewoon nam het vermogen toe door een vinding van Bechtolsheim, die daarin bestaat, dat in do roteerende trommel een aantal platte borden of schijven werd aangebracht, alfaseparator. De melk vloeit in een dergelijk werktuig uit het benedenste gedeelte der trommel naar boven en passeert daarbij^ de tusschenruimten tusschen de plaatijzeren borden in een voortdurenden stroom van binnen naar buiten, en dan weer van buiten naar binnen, waardoor de ontrooming veel vlugger plaats kan hebben. Ook aan deze centrifuges werd nog groote verbetering aangebracht, vooral door een beteren toevoer van de melk enz. Zie fig. Een groote verbetering aan de machine van Laval was de verbinding van het onderstel der centrifuge met een stoomturbine. Om het toestel in werking te brengen behoeft men dan slechts de kraan eener stoomleiding te openen.
Bij het nieuwste type dezer werktuigen heeft men beproefd de botervorming direct met de roomafscheiding te verbinden. De room loopt dan direct uit de centrifuge op een reeks van uit holle borden bestaande koelers en komt van daar, ongeveer 16° warm, door een gebogen buis in een uit een dubbelwandigen cylinder bestaande horizontale botermachine, waarvan het roertoestel door een snaar van af de spil van de separatortrommel bewogen wordt, en 3800 omwentelingen per minuut maakt. Met dit toestel, en ook met den boterextractor van Johansson en den boteraccumulator van Wahlin, wordt het mogelijk boter uit geheel zoeten room te vervaardigen. Zij voldoen redelijk wat de gefabriceerde hoeveelheid betreft, minder goed echter wat aangaat de kwaliteit van de boter. Vergel. K.
H. M. van der Zande, Beknopt leerboek der zuivelbereiding, 2de dr. 1901.
