meervoud Sanatoria, afgeleid van het latijnsche werkwoord Sanare, dat beteekent: genezen, herstellen. Sanatoria zijn inrichtingen waar zwakke personen of zij, die aan een chronische ziekte lijden of herstellende zijn van een acute ziekte, volkomen genezing of althans verbetering van hun lijden zoeken, omdat zij eene speciale behandeling noodig hebben, die in een gewoon ziekenhuis niet of moeilijk is toe te passen.
Men heeft Sanatoria voor reconvalescenten, voor scrophuleuze kinderen, voor zenuw- en zielszieken, voor drankzuchtigen enz., maar als men in het algemeen van een Sanatorium spreekt, dan bedoelt men daarmede in den regel een Sanatorium voor longlijders.
Een modern Sanatorium voor longlijders is eene inrichting in eene gezonde, liefst boschrijke streek, ook wel aan de zee, waar geen stof opwaait. Er komen daar alleen patiënten in behandeling, die lijden aan tuberculose van de longen of van den hals. Overal, zoowel in huis als in den tuin, wordt er met de grootste nauwkeurigheid voor gewaakt, dat de patiënten zich stipt houden aan de dagverdeeling, zooals die hen door de geneesheeren is voorgeschreven, omdat de kans op herstel het grootste is wanneer de patiënten op zoo oordeelkundige wijze rust en beweging van hun lichaam laten afwisselen in een zoo zuiver mogelijke lucht.
Dr. Brehmer te Görbersdorff in Sile-zië, is de eerste geweest, die deze wijze van behandeling van teringlijders heeft toegepast, nu omstreeks een halve eeuw geleden. De middelen die Dr. Brehmer aanwendde, waren wel is waar niet nieuw, want reeds in de oudheid was aan de geneesheeren de groote waarde bekend van zuivere berglucht en zuurstofrijke boschlucht, vooral in verband met een goed dieet, bijvoorbeeld van melk en eiren; maar Dr. Brehmer komt de verdienste toe, dat hij de eerste was, die op wetenschappelijke gronden zijne patiënten behandelde in een speciaal voor longlijders ingericht gebouw, waardoor strenge controle der patiënten mogelijk is. Het verblijf van longlijders in pensions, waar zij niet dagelijks van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat door den geneesheer worden gecontroleerd, kan dan ook niet genoeg worden ontraden.
In een Sanatorium voor longlijders leven de zieken om zoo te zeggen dag en nacht in frissche lucht. Over dag liggen zij buiten in veranda’s op gemakkelijke stoelen, gaan wandelen of maken in het park ademhalingsgymnastiek. Weersverandering, koude en zelfs wind, als hij tenminste niet te sterk is, verhinderen zelden dat het grootste deel der zieken zich plichtmatig in de veranda’s op de stoelen bevinden. Weersverandering, ja zelfs tocht heeft op geoefende longlijders zoo goed als geen invloed, zoodat de ligkuur in een Sanatorium, zelfs in ons Vaderland, zoowel ’s winters als ’s zomers, zoowel bij regen als zonneschijn met goed gevolg kan plaats vinden. In het Sanatorium „Oranje-Nassau’s-oord” is het nog niet voorgekomen sedert de opening in 1901, dat de ligkuur in de buitenlucht, tengevolge van ongunstig weer niet kon plaats vinden. In het jaarverslag van genoemd Sanatorium over 1903 komt zelfs eene mededeeling voor, dat op den 15en November van dat jaar, gedurende het middagrustuur van half 2 tot 3 uur een korte, doch hevige storm opstak, waardoor enkele boomen op het landgoed werden ontworteld, welke storm vergezeld werd door onweer, hagel en regen en dat enkele patiënten van dien storm niets hadden bemerkt en op de veranda rustig hun middagslaapje hadden genoten.
Als men dit weet zal men begrijpen waarom men meer nut kan trekken door het verblijf in een Sanatorium gedurende gure wintermaanden dan in den zomer, omdat men in vele gevallen in den zomer ook thuis wel een plekje kan vinden, waar men dag en nacht in de frissche lucht kan zijn, wat in particuliere woningen ’s winters zoo ge makkelijk niet gaat.
De Sanatoria voor longlijders zijn van grooten invloed op de Volksgezondheid, want de patiënten zijn daar niet alleen in de gelegen- j heid om weer te herstellen, maar zij ontvangen : er ook om zoo te zeggen aanschouwelijk onderwijs in de eerste beginselen der gezondheidsleer. Iedere patiënt, die het Sanatorium verlaat — hij moge meer of minder hersteld zijn — heeft geleerd wat goed en wat kwaad is voor zijne gezondheid en kan die kennis overbrengen bij zijne familie, vrienden en verdere omgeving.
Er bestaan op het oogenblik in alle beschaafde landen van Europa Sanatoria voor longlijders. In Duitschland verreweg het grootste aantal, omstreeks 100. Ook in andere werelddeelen worden zij gevonden, maar nog niet zoo algemeen verbreid als in Europa.
In de laatste jaren zijn door de bemoeiingen van geneesheeren, van de Overheid, van edelmoedige Vorsten en van andere vermogende menschenvrienden een aantal zoogenaamde „Volkssanatoria voor longlijders” gesticht, om de weldaden van eene sanatorium-behandeling niet alleen aan de meer gegoeden, maar ook aan de min- en onvermogenden deelachtig te doen geworden. Een volkssanatorium onderscheidt zich noch in den bouw, noch in de de geneeswijze, noch in het Bestuur van een particulier Sanatorium. De naam „volkssanatorium” heeft burgerrecht verkregen voor die Sanatoria, waarin min- of onvermogende longlijders worden verpleegd geheel of gedeeltelijk op kosten van openbare fondsen of van philantropische corporatiën. Vooral in Duitschland zijn, tengevolge van de wet op de verplichte verzekering van arbeiders tegen ziekte en invaliditeit, een groot aantal — omstreeks 70 — volkssanatoria gesticht.
In ons Vaderland zijn in werking 5 particuliere Sanatoria en wel één te Doorn, te Heilo en te Nunspeet en twee te Putten op de Veluwe. Volkssanatoria bestaan te Hellendoorn en Hoog Laren, ieder voor omstreeks 50 patiënten. Het grootste Sanatorium vootf longlijders wordt gevonden op het voormalig Koninklijk Landgoed „Oranje-Nassau’s-Oord” bij Renkum, dat is ingericht voor 100 patiënten. Aan het Sanatorium is verbonden het zoogenaamde „Emmafonds”, waaruit on- en minvermogende longlijders kunnen worden geholpen bij de betaling hunner verpleeggelden. Het fonds is reeds in de gelegenheid om 50 patiënten te steunen, waardoor hun verpleeggeld wordt teruggebracht van f 2.20, alles daaronder begrepen, op f 1.40 per dag.
Het Sanatorium „Oranje-Nassau’s-Oord” ligt in de gemeente Wageningen in een park van bijna 200 Hectaren aan den straatweg van Utrecht naar Arnhem. Het is in 1901 gesticht door H. M. ,de Koningin-Moeder met het geld, dat het Nederlandsche Volk heeft samengebracht als nationaal geschenk aan het einde van Haar Regentschap. Het gebouw is fraai, half-cirkelvormig opgetrokken en doet door zijne schoone lijnen volstrekt niet aan een Ziekenhuis denken. Het is ingericht naar alle eischen, die aan een dusdanige inrichting kunnen gesteld worden. Zoo ontbreekt natuurlijk niet electrisch licht, centrale verwarming, een ontsmettingsoven, eigen waterleiding en eene waschinrichting.
De woningen van den Geneësheer-Directeur, magazijnmeester, machinist, parkopzichter, geven aan het geheel groote afwisseling en levendigheid; kortom, de grootsche stichting van Hare Majesteit de Koningin-Moeder behoeft voor vele dusdanige inrichtingen in het buitenland niet onder te doen, alhoewel er van weelde bij den bouw en de inrichting niet kan worden gesproken. Groote weelde wordt er gevonden in de overmaat van frissche lucht en zonlicht. Er wordt tevergeefs een donker hoekje in het groote gebouw gezocht en de heerlijke geldersche lucht stroomt van alle kanten het gebouw binnen.
