Variola, een besmettelijke ziekte, breekt 9—14 dagen na de besmetting uit, veelal met koorts en gewrichtspijnen; na 2—4 dagen ontstaan er op de huid en dikwijls ook op de slijmvliezen kleine puisten of etterblaasjes (het eerst in het gelaat en van daar zich verder tot op den zesden dag van boven naar beneden over de overige huid verspreidend), in wier midden zich een klein puntig hard rood knobbeltje vertoont, hetgeen toeneemt en aan de punt een veelhokkig blaasje vormt, hetwelk bij sterkeren wasdom in het midden een schotelvormige indeuking vertoont en aanvankelijk een Waterhelder vocht bevat. Dit krijgt op den derden dag de grootte eener erwt en de inhoud wordt troebel, melkachtig, op den vierden en vijfden dag geel en etterig.
De koorts, die na het uitbreken der puisten vermindert, verheft zich op den achtsten of negenden dag opnieuw, dikwijls met deliriën en huiveringen (suppuratiekoorts); de aangedane huiddeelen zwellen nu niet zelden tot misvorming toe op. Met het uitbreken van den uitslag komen soortgelijke puisten op de slijmvliezen, vooral aan de openingen, op; in de mond- en keelholte, op het strottenhoofd en de luchtpijp (inwendige P.), waardoor deze deelen zwellen tot stikkingsgevaar toe, zoo ook in de oogen, zoodat de lijders de oogen niet kunnen openen en somtijds blind worden; ook de oorspeekselklier en de halsklieren zwellen op, en stinkend speeksel loopt uit den mond. Tegen den tienden of elfden dag begint het droog-worden der puisten op de huid, welke barsten en haar tot korsten opdrogenden inhoud naar buiten uitstorten, of verschrompelen en met haren inhoud en haar omhulsel vaste bruine korsten vormen, waaronder evenwel aanvankelijk altijd nog eenige etter is. Als zij afvallen laten zij gewoonlijk litteekens na, die eerst rood, in de koude blauwachtig zijn, maar later witter dan de overige huid worden, en gedurende het geheele leven blijven bestaan. De ziekte is overigens aan zeer vele verscheidenheden onderhevig; somtijds loopen de puisten ineen (variolae eonfluentes), de korsten bedekken dan het gelaat, en de misvormingen door de litteekens zijn somtijds afzichtelijk. Bij de rottige P. vertonnen zich bloedingen, en de puisten zelve vullen zich met bloed (zwarte P.).
De P. ontstaan wel somtijds van zelf epidemisch, maar worden gewoonljjk medegedeeld door smetstof, Sinds de algemeene invoering van de vaccinatie door Jenner (zie ald.) komt de ziekte veel minder voor dan voorheen. De behandeling der P. is gewoonlijk zeer eenvoudig met het doel om de koorts zoo mogelijk te matigen, de krachten, waar die dreigen te zinken, te steunen, en de afscheiding, waar die te groot wordt, te beperken. De puisten zelve moeten naar de algemeene regels der kunst als huidzweren behandeld worden, zoo de P. eenmaal in verettering zijn overgegaan.
