eng.t cooli, (waarschijnlijk van een Tamilwoord, dat zooveel als „gehuurd persoon” beteekent), in het algemeen: arbeider van gekleurd ras, in het bijzonder naam voor van elders aangevoerde gekleurde werkmenschen voor de fabrieken, plantages, mijnen enz. in de koloniën. Koelies worden voornamelijk geïmporteerd in die streken waar de bevolking gering of ongenegen is haar diensten aan bedoelde ondernemingen te verhuren, derhalve in afgelegen of pas veroverde en ontvolkte gebiedsdeelen.
Het koeliewezen is ontstaan na de opheffing der slavernij, waarvan het weinig verschilt; de koeliewerving was van het begin af een nieuwe vorm van slavenjacht, waarbij voor de onmiddellijke gewelddadige wegvoering de misleiding met contracten als anderszins in de plaats trad. In de meeste koloniën is een begin van wetgeving tegen de ergste misbruiken bij het koeliewezen aanwezig. In Nederl.-Indië bestaan bijzondere koelie-ordonnantiën voor:1) de oostkust van Sumatra,
2) de Westerafdeeling van Borneo,
3) Benkoelen, Lampongsche districten en Zuider- en Oosterafd. van Borneo,
4) Riouw en onderhoorigheden,
5) Celebes en onderhoorigheden,
6) de ordonnantiën en besluiten tot regeling van de onderlinge rechten en verplichtingen der werkgevers en der van buiten den vasten wal van het gewest afkomstige werklieden op de ondernemingen van land- en mijnbouw in het gouvernement Sumatra’s Westkust (met modellen van een werkcontract), in de residenties Palembang, Ternate en onderhoorigheden, Amboina, Menado, assistent-residentie Biliton.
Al deze ordonnantiën schrijven een schriftelijke overeenkomst tusschen ondernemer en werklieden voor (vermeldende naam en zoo mogelijk ouderdom, nationaliteit, geboorteplaats en stam van den werkman, naam des werkgevers, landschap waarin de onderneming ligt, soort van arbeid, waarvoor wordt gecontracteerd, aantal werkuren, dat hoogstens 10 per etmaal mag bedragen, wijze van loonberekening en -betaling, duur der overeenkomst, die hoogstens 3 jaren mag bedragen, enz.), en bepalen verder dat de werkman zich van de onderneming niet verwijderen mag zonder schriftelijke toestemming van den ondernemer of zijn gemachtigden, dat de ondernemer verplicht is zijn werklieden goed te behandelen, dat de ondernemer bij voortdurende ongeschiktheid tot den arbeid het contract met voorkennis van liet hoofd van plaatselijk bestuur als ontbonden kan beschouwen, en dan verplicht is, evenals bij ontslag bij afloop van het contract, den koelie naar de plaats van werving terug te zenden.
