(markies) Gunsteling van koning Lodewijk XIII van Frankrijk, was de tweede zoon van den markies van Effiat, maarschalk van Frankrijk, en werd in 1620 geboren; op 15-jarigenleeftijd werd hij door Richelieu, vriend zijns vaders, ten hove geïntroduceerd, om den koning afleiding te verschaffen en deze te onttrekken aan den invloed van zijn maîtresse, Mlle de Hautefort; C. won -weldra geheel de gunst en het vertrouwen des konings, kreeg allerlei hooge posten, als die van grand maître de la garderobe en écuyer de la France, en begon toen, aangemoedigd door prinses Louise Maria de Gonzague, wier gunst hij genoot, te trachten naast Richelieu aandeel in de regeering te krijgen; deze, zich overigens niet om C.’s intrigues bekommerende, bewerkte dat hem een nieuwen post, waarnaar hij bij gelegenheid van zijn moedig gedrag bij het beleg van Arras had gesolliciteerd, werd geweigerd; C. nam nu het besluit zich te wreken; eerst zocht hij den koning tegen zijn eersten minister te verbitteren en smeedde daarna, met Gaston van Orléans en den hertog van Bouillon enz. een komplot, waarin ook de koningin zijdelings betrokken was; door bemiddeling van den markies van Fontrailles sloten de saamgezworenen een verdrag met Spanje, waarbij dit land zich verbond geld en troepen ter hunner beschikking te stellen; Richelieu wist zich echter een copie van dit verdrag te verschaffen en stelde daarop den koning met de geheole zaak in kennis ; O. nam de vlucht, werd te Narbonne gevat, met zijn vriend en medeplichtige de Thou naar Lyon gevoerd, hier door een bijzondere rechtbank ter dood veroord., en 12 Sept. 1612 te Lyon op het plein des Terreaux onthoofd. Alfred de Vigny ontleende aan C. de stof voor zijn roman Cinq Mars ou une conjuration sous Louis XIII (Parijs, 1827), waarnaar Gounod zijn opera Cinq Mars (woorden van P.
Poirson en Louis Gallet, 1877) bewerkte.
