Franciscus cornelius donders

betekenis & definitie

Nederl. oogarts en physioloog, een der grondleggers der nieuwere oogheelkunde, baanbreker op het gebied der biologische wetenschappen, geb. 27 Mei 1818 te Tilburg, studeerde te Utrecht, werd in 1840 militair geneesheer, eerst te Vlissingen, later in den Haag, en in 1842 leeraar in ontleedkunde en physiologie aan het militair hospitaal te Utrecht, tot hij in 1847 een expresselijk voor hem ingestelden leerstoel verkreeg a/d universiteit in laatstgenoemde stad, waar hij kort daarop zijn wereldberoemd geworden laboratorium oprichtte ; na een reis n. Engel. (1851), waar hij in kennis kwam met Graefe, richtte hij te Utrecht het „Nederl. gasthuis voor ooglijders'1 op, waaraan hij een wetenschappelijken cursus verbond, om zoodoende niet alleen hulp te verleenen aan lijders, maar de inrichting ook dienstbaar temaken aan het wetenschappelijk onderzoek door zich ruim proefpatiënten te verschaffen ; op zijn 70stejaar ontving hij blijken van hulde uit alle oorden der wereld, en werd hem een fonds aangeboden voor de oprichting van een „Dondersstichting”; hij overl. 24 Maart 1889 te Utrecht. Als wetenschappelijk natuur- en geneeskundige een geheel eenige plaats innemende, was D. tegelijkertijd in de praktijk een ongewone verschijning; zijn groot werk: On the anomalies of accommodation and réfraction of the eye (uitgegeven door de SydenhamSociety, in ongeveer alle europ. talen overgebracht) staat in de oculistisehe literatuur geheel op zich zelf. Met een zeldzaam sterk waarnemingsvermogen begiftigd, wist hij steeds snel de middelen te vinden, om langs den kortsten weg tot een beslissende uitkomst te komen. Niet minder hoog dan als oogheelkundige staat hij als physioloog; hij was een der eersten die een werkzaam aandeel nam aan het physisch en scheikundig onderzoek der saamstellende deelen van de organismen; de rede in 1848 bij de aanvaarding van het hoogleeraarsambt te Utrecht door hem uitgesproken: „Over de harmonie en v/h dierlijke leven, de openbaring van wetten”, bevat de eerste klare uiteenzetting van de leer, dat de in het oog loopende doelmatigheid die de geheele levende natuur kenmerkt en waarvoor men eertijds in de teleologie een verklaring gezocht had, de openbaring is van wetten (oefening, gewoonte, erfelijkheid), zoodat reeds lang voor Darwin’s optreden door D. een weg in de physiologie werd ingeslagen die op de afstammingsleer uitloopt en tot de aanneming van de stelling, dat de levende natuur geworden, niet gegeven, is leiden moet. Op elk ander gebied der physiologie deed hij belangrijke ontdekkingen; hij onderzocht de ademhaling, waarin hij het eerst een scheikundig ontbindingsproces erkende, den bloedsomloop, den arbeid der spieren, het proces waardoor dierlijke warmte ontstaat, het gehoor, de spraak (Over de natuur der vocalen, 1858), de psychische processen, en poogde zelfs de snelheid der gedachte te bepalen door de voor een enkelvoudige oordeelvelling vereischte tijdruimte te zoeken. Als schrijver was hij niet minder kunstenaar dan man der wetenschap; meester van den vorm had hij, voor een nieuwe gedachte steeds een nieuw woord en al zijn werken dragen den dubbelen stempel van het klassieke — zij zijn grondig en geniaal. Hij wTas lid van de voorn. binnen- en buitenl. geleerde genootschappen, medewerker van de leidende wetenschappelijke tijdschriften in de hoofdtalen van Europa. Van zijn geschriften moeten nog vermeld: Natuurkunde van den mensch (in meerdere talen overgebracht), De leer der stofwisseling als bron Ier eigen warmte (Utr. 1845), De leer der oogenbewegingen (waarin de z.g wet van Donders beschreven wordt). Met Graefe en Arlt redigeerde hij het „Archiv für Ophthalmologie”; ook gaf hij een drietal reeksen: Onderzoekingen gedaan in het physiologisch laboratorium der UtrechtscJie hoogeschool (Utr 1749—57, vervolg 1867 enz.) in het licht.