duitsch philosoof, geb. 23 Febr. 1842 te Berlijn, bezocht de vereenigde artillerie- en ingenieursschool, werd in 1860 officier, doch zag zich in 1865 wegens
en zenuwaandoening aan de knie gedwongen ontslag te nemen. Hij wijdde zich daarop aan wetenschappelijke studiën en liet in 1859 een boek verschijnen, dat zijn naam vestigde: Die Philosophie des Unbewussten (De philosophie van het onbewuste, 10de dr. in 3 dln., Leipz. 1890); het in dit werk uiteengezette stelsel, product eener eclectische samensmelting van de Schopenhauersche wilsleer, het ontwikkelingssysteem van Hegel en de metaphysische beginselleer der latere wijsbegeerte van Schelling, zoekt den loop der dingen te verklaren uit het antagonisme tusschen wil en voorstelling, tusschen de logische rede en het onlogisch willen. Het werk vond, voor een goed deel door zijn vreemden titel, waarvan H. zelf in een artikel in het „Archiv für systematische Philosophie” van Aug. 1900 negentien verschillende definities geeft, en verder door zijn stijl, zijn overvloed van natuurwetenschappelijke kennis en zijn gematigd pessimisme, een groote verbreiding. H. is een monist; hij bestrijdt zoowel het absolute en negatieve pessimisme van Schopenhauer als het optimisme van Leibniz en Hegel. Het pessimisme is bij hem een motief om strijd te voeren tegen het egoïsme, den vijand van de evolutie, van den vooruitgang. Deze vooruitgang zal voeren tot de kennis van het fundamenteele kwaad in de wereld.
Even groot opzien baarden verscheidene zijner overige werken. Zijn hoofdwerken zijn: Phänomenologie des sittlichen* Bewusstseins (Berl. 1879, 2de dr. onder den titel: Das sittliche Bewusstsein, 1886), Das religiöse Bewusstsein der Menschheit im Stufengange seiner Entwicklung (1881), Die Religion des Geistes (1882; beide laatstgenoemde werken gezamenlijk onder den titel: Religionsphilosophie, 2 dln., Lpz. 1888), nader ontwikkeld in Die Selbst Zersetzung des Christentums und die Religion der Zukunft (Berl. 1874), Die Krisis des Christentums in der modernen Theologie (ald. 1880), verder Aesthetik, waarvan het eerste deel historisch-kritisch die deutsche Aesthetik seit Kant behandelt (Berl. 1886), terwijl het tweede die Philosophie des Schönen (1887) systematisch ontwikkelt. Levens deze werken, gezamenlijk uitgegeven onder den titel Ausgewählte Werke (13 dln., Berl. 1885—1901), moeten nog vermeld: Ueber die dialektische Methode (1868), Schellings positive Philosophie als Einheit von Hegel und Schopenhauer (1869), Das Ding-an-sich und seine Beschaffenheit (1871, 2de dr. onder den titel Kritische Grundlegung des transscendentalen Realismus (1875, 3de dr. 1885), Wahrheit und Irrtum im Darwinismus (1875), Zur Reform des hohem Schulwesens (1875), Studien und Aufsätze gemeinverständlichen Inhalts (1876), Das Judentum in Gegenwart und Zukunft (Lpz. 1884), Philos. Fragen der Gegenwart (1885), Der Spiritismus (2de dr., Lpz. 1898), Moderne Probleme (1886), Lotzes Philosophie (1888), Zwei Jahrzehnte deutscher Politik und die gegenwärtige Weltlage (1889), Das Grundproblem der Erkenntnistheorie (1889), Kritische Wanderungen durch die Philosophie der Gegenwart (1890), Die Geisterhypothese des Spiritismus und seine Phantome (1891), Kants Erkenntnistheorie und Metaphysik in den vier Perioden ihrer Entwicklung (1893), Die socialen Kernfragen (1895), Tagesfragen (1896), Schellings philos. System (1897), Ethische Studien (1898), Geschichte der Metaphysik (2 dln., 1900), Zur Zeitgeschichte (1900), Die moderne Psychologie (1901), Weltanschauung der modernen Physik (Lpz. 1902). H. gaf ook Dramat.
Dichtungen in het licht (onder den schuilnaam Karl Robert, Berl. 1870). Zie omtrent H.: Plümacher, Der Kampf ums Unbewusste (2de dr., Lpz. 1890, bevattende een lijst van de op H. betrekking hebbende literatuur), verder Köber, HJs philos. System (Bresl. 1884), Drews, E. von H.s Philosophie und der Materialismus der modernen Kultur (Lpz. 1890), dezelfde, Eduard von H.s philosoph. System im Grundriss (met biographische inleiding, Heidelb. 1902). H. heeft de op zijn stelsel uitgeoefende kritiek beantwoord in: JS eu-Kantianismus, Schopenhauer ia nismus und Hegelianismus (2de dr., Berl. 1877), Das Unbewusste vom Standpunkt der Physiologie und Descendenztheorie (3de dr. in dl. 3 van de 10de uitgave van „Philosophie des Unbewussten), Zur Geschichte und Begründung des Pessimismus (2de dr., Lpz. 1892).
