(dtsch. : Aachen, fr. en eng. : Aix-laChapelle, ital. : Aquisgrana; lat. : Urbs Aquensis, en Aquisgranum). Stad in Duitschland, hoofdstad van het regeeringsdistrict Aken, gelegen onder 50° 46 m. 17 s.
N.B. en 6° 4 m. 89 s. O.L. van Gr., aan den zuidelijken voet van den ruim 200 meter hoogen Lousberg, in een vruchtbaar dal, aan de beken Bever, Gilles en Ponnel, die allen zich ontlasten in de Wurm, en , aan de spoorlijnen Aken—Maastricht (87 km.), Aken—Jülich (27L 2 km.), Langerwehe—Herbesthal (36L 2 km.). In de geschiedenis komt Aken te voorschijn omstreeks den tijd van Pepijn; Charlemagne gaf deze stad wereldvermaardheid; of Aken de geboorteplaats van laatstgenoemde is, is twijfelachtig; wel was het zijn lievelingsverblijfplaats en de plaats waar hij in 814 stierf en waar zijn graf zich bevindt. In deze stad werden de keizers gekroond van Lodewijk den Vrome (813) tot Ferdinand I (1531) ; de kroningszaal in het stadhuis, waarin 37 duitsche keizers en 11 keizerinnen gekroond werden, is 162 voet lang, 60 breed en werd in het laatst der vorige eeuw door een houten beschot in twee helften gedeeld ; voor het stadhuis bevindt zich een standbeeld van Charlemagne (Karel den Groote), die deze stad met buitengewone privilegiën begiftigde; de kern van de domkerk, een achthoek vormende, werd op de plaats der oude, die door de Noormannen was verwoest, omstreeks 983 door Otto III herbouwd; in het midden van den achthoek wijst een steen met de inscriptie Carolo Magno het graf van Karel den Groote aan; Otto III deed de groeve in 1000 openen en vond het lijk nog in gaven toestand. In de middeleeuwen, toen Aken een vrijstad was, telde zij 100.000 inwoners; de verplaatsing der kroningsplechtigheid naar Frankfort, godsdienstige woelingen, een reusachtige brand en andere oorzaken brachten Aken in verval; in 1793 en 1794 werd Aken door de Franschen genomen en bij de verdragen van Campo Jb'ormio en Lune ville werd de stad aan Frankrijk afgestaan, waarop zij de hoofdstad van het departement Roer werd (1801—1814); in 1815 werd Aken weer Duitsch. 17 maal werd in den loop der tijden te Aken Rijksdag gehouden. 11 maal een provinciale synode; de Eerste Akensche Vrede (1668) maakte een eind aan den oorlog tusschen Frankrijk en Spanje om het bezit der Spaansche Nederlanden, en gaf tevens het aanzijn aan de triple alliantie (drievoudig verbond) tusschen Engeland, Nederland en Zweden, ter bewaking van den Europeeschen vrede; de Tweede Akensche Vrede (1748) maakte een eind aan den Oostenrijkschen opvolgingsoorlog, die acht jaren had geduurd. Het Akensch Congres (1818) ter regeling der Europeesche zaken ving aan op 30 Sept. en eindigde 21 Nov. De keizers van Rusland en Oostenrijk en de koning van Pruisen waren in persoon aanwezig; dit Congres had tot resultaat het Heilig Verbond (zie aldaar).De zes warme en twee koude minerale bronnen te Aken hebben verscheidene prachtige bad-inrichtingen doen ontstaan; onder de vele fabrieken der stad munten vooral uit de laken-, fluweel-, messing-, naalden en handschoenenfabrieken; de omstreken leveren kolen, lood en zink; de stad bevat een beroemd polytechnicum; sedert 1815 is er zeer sterk gebouwd; 104.000 inwoners.
