ananas 1

betekenis & definitie

ananas [bepaalde vrucht]. Deze om haar heerlijke vruchten bekende plant, de Ananassa sativa, wordt in geheel Indië, zowel op het vasteland als op de eilanden, in talrijke soorten gekweekt. Algemeen wordt thans erkend dat deze plant uit Brazilië of Peru afkomstig is, ofschoon de ouderdom van haar cultuur en haar verwildering op de eilanden van de Archipel Rumphius aan haar Amerikaanse oorsprong deden twijfelen. Zowel als de plant is ook haar naam uit Amerika afkomstig. Ik lees in Treasury of Botany van Lindley en Moore, p. 60, dat deze plant het eerst aan de Europeanen bekend werd in Peru, dat zij daar te lande sanas heet en dat zij onder deze naam in 1555 beschreven werd door de monnik André Thevet. Paludanus, in de aantekeningen op Van Linschotens Itinerario, schrijft (p. 72) ‘Ananas, van die Canarijns ananasa geheeten, van die Brasilianen nana en van anderen in Hispaniola iaiama, van die Spangiaerden in Brasyl pinas, om eenighe ghelijkenisse die deze vrucht heeft met die pijnappel, is uyt die provincie van Sante Croce eerst in Brasilin, vandaer in Spaensch-Indiën ende volgens in Oost-Indiën gebracht.’ Piso, in De Indiae utriusque re naturali, zegt, p. 194, dat de plant bij de Brazilianen nana en bij de Portugezen ananas heet, en het Portugees woordenboek van Da Costa zegt op Ananas: ‘fruto e planta do Brasil’. Ook S. de Vries, Curieuse aenmerckinghen, I, p. 321, bevestigt dat nana de Braziliaanse naam is. Wij mogen dus niet twijfelen of plant en naam beide zijn door de Portugezen uit Amerika naar Oost-Indië overgebracht.

Het is duidelijk dat ook wij de naam van deze plant van de Portugezen hebben overgenomen, terwijl in het Javaans en Maleis nanas op welke wijze dan ook de oorspronkelijke Amerikaanse vorm van die naam is bewaard of hersteld. Aan de volken van de Archipel moest het toeschijnen dat deze naam door reduplicatie ontstaan was: vandaar dat hij in sommige talen (Bataks, Dajaks, Soendaas) de vormen honas, kĕnas, kanas kon aannemen, waardoor hij meer bepaald tot nominatief van het substantief is bestempeld. Merkwaardig is de Menangkabause naam pisang ĕnas, die zich moeilijk met de aard van de vrucht laat rijmen.

Ofschoon ik in de gelegenheid was, alvorens dit stukje ter perse ging, het (nog niet afgedrukte) artikel ananas in het WNT van De Vries en Te Winkel te raadplegen, heb ik gemeend niets aan dit artikel te moeten veranderen. Bij vergelijking zal bevonden worden dat beide elkaar bevestigen en aanvullen.