Psyche - (Gr.), ziel, de latere persoonsverbeelding der menschlijke ziel, wordt in kunstwerken als een meisje met vlindervleugels of als vlinder voorgesteld, in vereeniging met Eros (Amor), die haar beminde. P. was de jongste van 3 koningsdochters, die door haar schoonheid den naijver van Aphrodite (Venus) opwekte. Om zich te wreken zond de godin Eros uit ten einde haar voor den leelijkste aller mannen in liefde te doen ontsteken. Maar Eros, door haar schoonheid betooverd en ontvlamd, voerde haar mede naar een lusthof, waar hij haar eiken nacht, hoewel onbekend en ongezien, bezocht.
Toen liet P. zich door haar jaloersche zusters verleiden om Eros, tegen zijn bevel, in den slaap bij ’t licht eener lamp te bespieden. Door zijn schoonheid getroffen, liet zij een druppel heete olie daaruit op zijn schouder vallen, waardoor de god ontwaakte en haar verliet. Ontroostbaar over dit verlies dwaalde P. over de geheele aarde rond om haar minnaar te zoeken en wendde zich tenslotte tot Aphrodite zelve, die haar wel vergiffenis beloofde, maar eerst een aantal zware beproevingen oplegde, waaronder zij bezweken zou zijn, indien niet Eros zelf haar geholpen en gesterkt had. Tenslotte werd Aphrodite verzoend, de minnenden hereenigd, P. zelve op den Olympus opgenomen en door Zeus met de onsterfelijkheid beloond. In dit verhaal is P. de ziel, die door beproevingen gelouterd en ten laatste de eeuwige gelukzaligheid deelachtig wordt.
Deze sage is behandeld door Apuleius van Madaura in zijn Fabula de Psyche et Cupidine, uitg. o. a. door Beek, met commentaar (Gron. 1902). Zie voorts Rohde, Psyche-Archaeol. — De zielen van de afgestorvenen vindt men vaak afgebeeld op Grieksche vazen uit de 6de en 5de eeuw v. C. Ze nemen het karakter van den gestorvene aan, zoo zijn b.v. de zielen van krijgers in wapenrusting gekleed. Op grafvazen fladderen dikwijls gevleugelde zielen om het graf of de veerboot van Charon rond. P. als geliefde van Eros verschijnt in de kunst in de 4de eeuw v. C. Eerst is ze geheel gekleed, later blijft haar bovenlijf onbedekt. Ze liefkoost of kust Eros, zooals b.v. op een bekende groep in het Kapitolijnsch museum te Rome.
