Humboldt (karl wilhelm, baron von) - Duitsch staatsman en taalgeleerde, geb. 1767 te Potsdam, overl. op het ouderlijk slot Tegel bij Berlijn, 1835, studeerde in Frankfort a. M. en in Göttingen, deed groote reizen door Europa, waarop hij met beroemde tijdgenooten kennis maakte, was van 1801—08 gezant te Rome, in 1809 Minister van eeredienst, in welk ambt hij de Berlijnsche Universiteit stichtte, ging in 1810 als gevolmachtigde minister van Pruisen naar Weenen, waar hij in 1815 aan het Congres een belangrijk aandeel had. In 1819 werd hij Minister van binnenlandsche zaken in Pruisen, viel echter spoedig door zijn vrijzinnige denkbeelden, die op persoonlijke vrijheid gericht warmi, bij den koning in ongenade en trok zich uit het staatkundig leven terug, om zich aan taalstudie te wijden. Hij werd de grondvester van de algemeene taalwetenschap. Van zijn geschriften noemen we: Ueber die Verschiedenheit des menschlichen Sprachbaus und ihren Einfluss auf die geistige Entwickelung des Menschengeschlechts (1836) en Ueber die Kawisprache auf der Insel Java (3 dl. 1836—’40).
In Berlijn is voor v. H. een standbeeld opgericht.— Beïnvloed door Kant en Schelling, is H. als wijsgeer van beteekenis op ’t gebied der aesthetika en de filosofie van de historie en de taal. Geschiedvorsching is geen zaak van ’t bloote intellect, maar verlangt medewerking van alle menschelijke zielvermogens, daar de historicus zich moet verplaatsen in het innerlijke van personen en tijdperken. De taal is ,,als ’t ware de uitwendige verschijning van den geest der volkeren”. Alleen psychologisch is haar wezen te doorgronden. H. vergelijkt haar met een levend organisme. — Het ,,algemeen-menschelijke” is nergens gerealiseerd; het treedt slechts op in den vorm der invidualiteit. De staat heeft slechts te zorgen voor de veiligheid en rechts-zekerheid der individuen, en moet overigens ruimte laten voor vrije zelfontwikkeling. Zoo kan het ware Humaniteitsideaal steeds meer verwerkelijkt worden.
