Essenen of Esseeërs, van een Aram. woord afgeleid, dat beteekent: vromen. Zij vormen niet een kerkelijke Joodsche partij naast de Farizeërs en Sadduceeërs, doch een buiten de officiëele kerk staande godsdienstige gemeenschap, herinnerend aan een ascetisch-mystieke monnikorde. Verspreid over de dorpen en ook in steden van Palestina zonderden ze zich met elkander af van de bevolking. Ze waren talrijk ten W. van de Doode Zee.
Er was strenge discipline. Na een langen proeftijd werd een nieuweling eerst opgenomen. Er heerschte sterk communisme. De huisregels doen denken aan kloosterregels. De meesten bleven ongehuwd. Door hun verwerping van bloedige offers konden ze slechts in een los verband staan met al wat den tempel van Israël betrof. Ze hielden zich nauw aan de wet, doch met allegorische uitlegging. Inzake sabbat en reiniging waren ze nauwgezetter nog dan de Farizeeërs.
Men vindt hen het eerst in de tweede eeuw vóór Christus. Naast hun Joodsche eigenaardigheden vertoonen ze ook geheel andere karaktertrekken. Zij hadden een sacramenteelen godsdienstigen maaltijd en een sacramenteel waterbad, verder grooten eerbied voor de zon, een zekere schuwheid voor het huwelijk, de vrouw, den eed en vleeschgebruik. Ze hebben geheimzinnig schrift over geheimzinnige dingen, die samenhangen met een astrologisch geloof aan het noodlot en met een dualistische levensbeschouwing. Hun gansche grillige verschijning doet denken aan de mysteriëngodsdiensten en het syncretisme. Nog veel is onopgehelderd. Vgl. D. Plooy, De bronnen voor onze kennis van de E. 1902, en de Essenen, Theol. Studiën 23 (1905) — 25 (1907).
