Essen - 1) landkreits v/h Pruis, regeeringsdistrict Düsseldorf, 175 K.M.2 groot, in 1910 277.000 inw.
2) stadskreits in het Pruis, regeeringsdistr. Düsseldorf, ligt in een vruchtbare en aan delfstoffen rijke landstreek, het middelpunt van het Roerkolengebied, op uitloopers van de Ardeybergen, die de waterscheiding vormen tusschen de Emscher (2 K.M. van de stad) en de Ruhr (5 K.M.). 79 M. boven zeeniveau, aan de Limbeckbeek en aan de Berne, twee linker voedingsaderen van de Emscher. E. is gedurende de tweede helft der 19e eeuw het middelpunt van het Rijnsch-Westfaalsche industriedistrict geworden. Het had in 1880 56.944, in 1890 78.706, in 1900 182.034 en in 1916 481.000 inw. Dit snel groeien is niet alleen toe te schrijven aan toename der stadsbevolking, maar vooral aan het inlijven van naburige gemeenten en tijdens den wereldoorlog aan de oorlogsindustrie. De Munsterkerk, een van de oudste Christelijke kerken in Duitschland, werd in 1886 gerestaureerd; het oudste gedeelte, het Westkoor, is uit de 9de eeuw, de crypta onder het Oostkoor werd volgens opschrift in 1051 gewijd; onder de wereldlijke bouwwerken te E. moeten genoemd: het nieuwe gebouw der spoorwegdirectie aan het Bismarckplein, het nieuwe rechtsgebouw, het raadhuis in de Burgstrasze, met toren, beschilderde vensterglazen en beeldhouwwerk, de stadsschouwburg; een concertgebouw in den stadstuin.
Monumenten: tegenover het Raadhuis een bronzen standbeeld van Alfred Krupp; een tweede Kruppmonument, een 3 Meter hooge figuur in brons, ten O. van de fabriek; op het Burchtplein een ruiterstandbeeld van Wilhelm I, op het Bismarckplein een standbeeld van Bismarck. Behalve de 8 mijnen met 14.000 arbeiders, ongerekend de landkreits, had E. nog een groot aantal bedrijven (1200), met 5000 arbeiders (cijfers van vóór 1914). E. is de zetel van het Rijnsch-Westfaalsche steenkoolsyndikaat. Bij de industrie neemt het gietstaal verreweg de eerste plaats in. Bovendien heeft de stad staalfabrieken, walsinricht, machine-, ketel- en schroevenfabrieken, vele kolenmijnen, fabrieken voor kunstwol, sigaren!, ververij, bierbr. Overbekend zijn de fabrieken van Krupp (wapenen, enz.). Alleen de gietstaalfabriek had vóór 1914 tienduizend arbeiders, een stad op zich zelf met een tot de fabriek behoorend arbeidersdorp, scholen, bib!, enz. alles waardig aansluitend bij het grootbedrijf.
Te E. is een Nederl. consulaat.
