Düsseldorf - 1) regeeringsdistrict der Pruisische Rijnprovincie, vormt daarvan het Noordelijkst deel, is grootendeel vlak, alleen in het Z.O., ten O. van den Rijn, bergachtig (uitloopers v/h. Sauerland), wordt door den Rijn doorsneden. D. is het meest industrieele district van geheel Pruisen (ijzer,zijde-, katoen- en wolindustrie). Het heeft het dichtste spoorwegnet.
Aan de Ruhr liggen rijke kolenvelden. 5.475 K.M.2, in 1910 3.418.000 inw., d.i. 624 per K.M.2 2) hoofdstad van het regeeringsdistrict D., voorheen hoofd- en residentiestad van het hertogdom aan de monding van de Düssel in den Rijn. Zij telde in 1780: 8764, in 1816: 14.100, in 1870: 70.094, in 1895: 175.985, in 1910: 358.700, in 1915: 434.000 inw. De stad bestaat uit de Oude Stad (het Noordelijk deel), de Nieuwe Stad, de wijken Karelstad en Frederikstad (ongeveer de Z.helft), en de voorsteden Unterbilk (i/h Z.), Oberbilk (i/h. Z.O.), Flingern (i/h O.), en Derendorf (i/h. N.). In de plaats van de in 1801 geslechte vestingwerken zijn mooie straten, promenaden en parken gekomen, b.v. de Hoftuin, die van den Rijnoever dwars door de stad W. — O. loopt. Zuidwaarts gaat de prachtige Koningsallée naar het Ständehauspark in de Frederikstad. Voor het Ständehaus (gebouw van het districtsbestuur) de groep: Hulde van Rijn en Düssel aan keizer Wilhelm I. De allee begint in ’t N. met een standb. op rijkgeleed voetstuk van den schilder Cornelius. Een monumentale fontein er tegenover.
In het midden der oude stad met nauwe straten, dicht ineengebouwd, staat nog een toren: alles wat er van het vroegere keurvorstelijke slot gespaard bleef. Aan het burchtplein: de Landsbibl. met Histor. Mus. Iets Zuidelijker de Markt (vlak bij den Rijnbrug) met het Raadhuis, half Gotisch, half Renaiss., en het ruiterstandb. van Keurv. Joh. Will„ volgens het opschrift door de burgerij opgericht; in werkelijkheid door den keurvorst zelf. De St. Lambertkerk ligt in ’t N. der oude stad en heeft het marmeren grafteeken voor de beide laatste hertogen van Kleef en Berg. Oostelijk: de Andreaskerk, eveneens met grafmonumenten. In 't Noorden der oude stad ligt het kunstacademiegebouw met zijp front juist naar de haven ten N. ervan gericht.
Het bevat, behalve de ateliers der kunstenaars enz., verzamelingen o.a. van schilderijen. In ’t O. der oude stad de Kunsthal met permanente tentoonst. v. kunstwerken en een schilderrijenverz. van nieuwere D.-er meesters. Daar ten O. van, reeds buiten de oude stad en bij den Botan. tuin, is het Theater, waarachter een Kriegerdenkmal: een sarcophaag met edele jongelingsgestalten en treurenden leeuw. D. wedijvert in den laatsten tijd met Keulen, ’t Is, in tegenstelling met de oude Romeinsche steden aan den Rijn, eerst later opgekomen. Als Rijnhaven is het beter gelegen dan Keulen: dichter bij het groote industriegebied van den Roer. Als haven moet het echter voor Ruhrort-Duisburg onderdoen.
Er is een Ned. consulaat. Naast den handel bloeit de industrie, die vooral de snelle vermeerdering van bevolking heeft veroorzaakt. Vooral industrie van metaal, ook textiel; brouwerijen. Ook als bevorderaarster der schoone kunsten heeft de stad een goeden naam, o.a. door haar uitmuntende kunstakademie. D. heeft een schoone omgeving; het meest bezocht wordt de dierentuin, in het N.O.
