Diatrema - (Eng. neck, pipe), een vertikale, cylindrische of naar beneden zich vernauwende pijp, die haren oorsprong te danken heeft aan een explosie van onder enormen druk verkeerende en sterk verhitte gassen, welke van uit weinig diepe vulkaanhaarden met geweld zich een uitweg naar boven hebben gezocht en daarbij een werking hebben uitgeoefend, te vergelijken met die van een kogel. In Zwaben treft men binnen een beperkte ruimte niet minder dan 126 zulke schietgaten aan, die gevuld zijn met basalt en tuf. In dergelijke d. vindt men in Zuid-Afrika den blauwen grond met diamanten, waarvan de grootste, die van de Premier-mijn, een ovale oppervlakte heeft 600 M. breed, 850 M. lang. Aan de oppervlakte doen zulke explosies trechtervormige verwijdingen ontstaan; in de beroemde „Maare” of kratermeren van den Eifel ziet men zulke trechters, later met water gevuld.
Lang niet altijd heeft de explosie de aardoppervlakte bereikt. Dan kunnen bij het latere terugtrekken van het magma brokstukken van de bovenliggende lagen in de pijp gestort zijn; ook van de doorbroken bezinkingsgesteenten vindt men brokken in de pijpvulling. De inhoud daarvan is dus menigmaal een breccie van zeer gemengden aard.
