Cour d’assises - gerechtshof in Frankrijk, speciaal voor de behandeling van de ernstige strafzaken, n.l. van de misdaden („crimes”). Er bestaat geen hooger beroep, alleen kan de „Cour de cassation”, in geval van een vormgebrek („vice de forme”), het vonnis vernietigen en den beklaagde naar een andere C. d’a. verwijzen. De C. d’a. is geen college, dat permanent zitting houdt. De zittingen hebben 4 maal ’s jaars plaats in de gerechtelijke hoofdplaats van ieder departement.
De C. d’a. is samengesteld uit twee verschillende elementen: de „juges” (rechters) en de „jurés” (gezworenen). Er zijn drie rechters, waarvan één als president fungeert; deze is steeds een raadsheer, terwijl de leden of raadsheeren óf presidenten óf rechters van een rechtbank zijn. Het openbaar ministerie wordt waargenomen door den procureur-generaal bij het gerechtshof en de griffierstaak door den griffier van het hof of door één hunner plaatsvervangers. De gezworenen zijn ten getale van twaalf, die samen de „jury” vormen. Zij worden voor iedere zitting van de C. d’a. door het lot aangewezen uit een lijst, die ieder jaar door een speciale commissie wordt opgemaakt. Zij bevat 3000 namen voor het departement van de Seine en 400 tot 600 namen voor ieder van de andere departementen. Alleen kunnen opgenomen worden de namen van hen, die in het departement woonachtig zijn, in het genot zijn van hun burgerlijke en politieke 'rechten, minstens dertig jaar oud zijn en de Fr. taal kunnen lezen en schrijven. De wet sluit talrijke categorieën van personen van deze lijst uit: staatsambtenaren, bedienaren van erkende godsdienstige gezindten, militairen, enz.
Behalve deze lijst wordt er nog eene van plaatsvervangers opgemaakt: 300 voor Parijs, 60 voor ieder van de andere departementen. Deze moeten allen woonachtig zijn in de plaats, waar de C. d’a. hare zittingen houdt. De gezworenen voor een bepaalde zaak worden ook door het lot aangewezen. Minstens tien dagen vóór de opening dor C. d’a. worden door den voorzitter van het hof van appel of van de rechtbank, volgens de jaarlijksche lijst, bij het lot, in openbare zitting zes en dertig gezworenen gekozen, en daarenboven vier plaatsvervangers volgens de tweede lijst. De aldus aangewezen gezworenen worden minstens acht dagen te voren door de „préfet” verwittigd; zij zijn verplicht zich op den aangegeven dag en op het aangegeven uur naar hun post te begeven op straffe van een zware boete, 500 francs bij het eerste, 1000 francs bij het tweede en 1500 francs bij het derde verzuim. — Ieder beklaagde krijgt daags voor de zitting inzage van de lijst der gezworenen, opdat hij met behulp van den advokaat, dien hij gekozen heeft of die hem ex officio is toegevoegd, zijn „récusations” (wrakingen) kan gereed maken. Voor iedere zaak worden de namen der gezworenen, die op briefjes in een bus verzameld zijn, in tegenwoordigheid van den beklaagde en van den procureur-generaal afgeroepen. De beklaagde of zijn raadsman en daarna de proc.-gen. mogen iederen persoon, wiens naam afgelezen wordt, wraken, zonder dat het hun toegestaan is hiervoor redenen op te geven. Zoodra er twaalf personen niet gewraakt zijn, is de jury samengesteld.
Er mogen geen wrakingen meer plaats hebben, als het aantal niet gewraakten en nog in de bus aanwezige namen samen slechts twaalf bedraagt. Iedere gezworene moet afzonderlijk den eed afleggen en zweren, dat hij de aan zijn oordeel onderworpen zaak met nauwgezetheid zal onderzoeken en zijn besluit nemen volgens zijn geweten en innige overtuiging. Na deze formaliteiten beginnen de beraadslagingen. — Iedere crimineele zaak wordt eerst onderzocht door den rechter van instructie. Wanneer hij den beklaagde schuldig oordeelt, wordt deze naar de „chambre des mises en accusation” (kamer van in-beschuldiging-stelling) gezonden. Deze stelt hem, wanneer de beschuldiging haar onvoldoende voorkomt, buiten vervolging; in het tegenovergestelde geval verwijst zij hem naar de eerstvolgende zitting der C. d’a. — Na de samenstelling van de jury en de eedsaflegging der gezworenen, leest in deze zitting de griffier de acte van beschuldiging voor; de beschuldigde en de getuigen worden gehoord. Wanneer iemand zich „civiele partij” stelt, heeft de raadsman van dezen persoonlijk gelegenheid zich te laten hooren; vervolgens neemt het openbaar ministerie zijn requisitoir en de advokaat van den beklaagde draagt zijn verdediging voor. — Na afloop der debatten legt de president aan den voorzitter van de jury de vragen voor, waarop de gezworenen met ja of neen hebben te antwoorden. Voorzitter van de jury is hij, die het eerst uit de bus gekomen is, of hij, die door de gezworenen gekozen wordt, doch slechts met toestemming van den eerstgenoemde (Code d’instruction criminelle, art. 342). De jury trekt zich terug in de zaal der beraadslagingen, die zij niet mag verlaten alvorens op alle vragen geantwoord te hebben.
Over iedere vraag heeft een geheime stemming plaats. Wanneer alle vragen beantwoord zijn, keert de jury in de gerechtszaal terug en haar voorzitter maakt de beslissing omtrent iedere vraag bekend. — De aangeklaagde wordt noch veroordeeld noch vrijgesproken door de jury. Deze heeft slechts te beslissen of de aangeklaagde al of niet schuldig is aan de hem ten laste gelegde misdaad. Zij beslist bovendien of er al of niet verzachtende omstandigheden aanwezig zijn. Het zijn de drie rechters, die beraadslagen over de toepassing van de wet en den aangeklaagde veroordeelen of vrijspreken. — In geval van veroordeeling heeft deze laatste drie vrije dagen om in cassatie te gaan. Ook de procureur-generaal kan in cassatie gaan, wanneer hij oordeelt, dat de opgelegde straf onvoldoende is, maar hij kan dit niet doen, wanneer de jury het niet schuldig heeft uitgesproken en er dus vrijspraak is. In geval de jury het schuldig heeft uitgesproken en het Hof van oordeel is, dat de jury gedwaald heeft, mag dit zijn vonnis uitstellen tot een volgende zitting om de zaak aan een geheel anders samengestelde jury te onderwerpen. Dit uitstel mag slechts éénmaal plaats hebben.
