Contrôle-vereenigingen - vereenigingen van rundveefokkers, die geregeld de productie van de melkkoeien laten controleeren, door elke 14 dagen of 3 weken de melk van iedere koe afzonderlijk te doen wegen en op vetgehalte te onderzoeken. Uit de om de 14 dagen bepaalde hoeveelheden melk en melkvet, berekent men de jaarlijksche melk- en melkvethoeveelheid. De staten waarin de hoeveelheid melk en het vetgehalte geregeld worden genoteerd, noemt men melkstaten. Dit controleeren van de melk- en melkvetproductie is van groote beteekenis.
Het is niet mogelijk om uit het uiterlijk van eene melkkoe of uit bepaalde kenmerken op te maken hoeveel melk en hoeveel melkvet eene koe geeft. Wil men echter een koe naar waarde schatten, dan dient men toch dit productievermogen te kennen, en dit kan men alleen te weten komen door een contrôle van de productie zelf, het geregeld meten der melk en het telkens onderzoeken van de melk op vetgehalte. De eigenschap van het geven van veel melk en van vette melk is een erfelijke eigenschap. Vroeger meende men, dat de hoeveelheid en het vetgehalte der melk bijna uitsluitend afhingen van het voeder, de hoeveelheid ervan en de kwaliteit. Wij weten nu, dat het voedsel wel veel invloed heeft op de melkhoeveelheid en weinig op het vetgehalte, en dat vooral een aangeboren aanleg noodig is om een groote productie te krijgen. Wil men beste melkkoeien fokken, dan moet men de nakomelingen kiezen van die koeien, die zelf een groot productievermogen hebben en van stieren, die weer van een koe afstammen, die veel en vette melk geeft. Door de melkstaten, die de contr.-vereen, bijhoudt, kennen de leden der vereeniging het productievermogen hunner koeien. De veehouders zijn dus in staat de koeien met minder groote productie weg te doen of vet te mesten, terwijl zij vooral van de zeer productieve koeien kalveren aanhouden.
Ook kunnen zij een stier kiezen uit een familie met groot productievermogen, zoodat hij de gewenschte eigenschappen ook op de nakomelingen overbrengt. Veehouders, die alleen letten op het uiterlijk der runderen en in dit opzicht de beste voor de fokkerij bezigen, zullen wel vooruitgaan in den vorm der dieren, doch wie vooruit wil gaan in de productie moet met het productievermogen rekening houden. Een verstandig veehouder let bij de keuze der fokdieren zoowel op lichaamsbouw als op productievermogen. Het geregeld controleeren van het productievermogen brengt veel bezwaren mee voor den veehouder; daarom hebben de veehouders zich vereenigd tot contrôlevereen., die bepaalde personen, controleurs genoemd, met de contrôle belasten. De kosten dezer contrôle wordt ruimschoots goedgemaakt door de verbetering in het productievermogen van de volgende generaties.
In 1895 is in Denemarken de eerste c. opgericht; in verschillende landen, ook in Nederland, heeft men het eerste voorbeeld nagevolgd. Vooral in de provincie Friesland is het aantal koeien, dat op melkhoeveelheid en vetgehalte der melk gecontroleerd wordt, groot; het kan thans (1918) op 60.000 geschat worden. Ook in verschillende andere provinciën worden een groot aantal koeien gecontroleerd. Sedert het bestaan der contrôlevereeniging kent men dus in de rundveeteelt naast de vormenteelt ook een productieteelt.
