Clarke (Samuel), Eng. wijsgeer, 1675—1729, studeerde te Cambridge wiskunde, filosofie, theologie en letteren; vanaf 1709 tot aan zijn dood hofprediker aan St. James te Londen. Hij was een vereerder van Bayle en Newton, voerde als Newtoniaan een polemische briefwisseling met Leibniz (uitgegeven als Collection of papers, which passed between L. and Cl. in the years 1715 and 1716. London 1717), verdedigde de onsterfelijkheid der ziel tegen Dodwell, de zedelijke vrijheid tegen den vrijdenker Collins, en het Christelijke Godsbegrip tegen Hobbes en Spinoza. Zijn beroemdste werken zijn: Demonstration of the being and attributes of God (2 dln; Londen 1706); Discourse concerning the unchangcable obligations of natural religion and the truth and certainty of the christian revelation (1705).
Merkwaardig is Cl.’s intellectualist. zedeleer. Het zedelijke kan niet psychol. verklaard worden uit gevoelens van lust en onlust, en niet theol. door den wil Gods. De eeuwige wetten van gerechtigheid, goedheid en waarheid, die God in zijn wereldbestuur eerbiedigt, zijn belichaamd in de natuur der dingen, hun eigenschappen en betrekkingen. De praktische erkenning nu van de reëele verhoudingen maakt een handeling tot een „passende”, het tegendeel tot een niet-„passende”, en in deze „fitness” of „unfitness” bestaat hare zedelijkheid of onzedelijkheid. Wie, gedreven door hartstocht, tegen de eeuwige relaties der dingen, hun harmonie (fitness of things) ingaat, komt in tegenspraak met zijn eigen rede. Hij begaat de ongerijmdheid te willen, dat de dingen zijn, wat zij niet zijn.
Een misdaad bedrijven is iets dergelijks als aannemen, dat de som van de hoeken eens driehoeks drie rechte hoeken is. De zedelijke regel, waartoe geweten en redelijk inzicht ons verplichten, staat boven goddelijke en menschelijke willekeur; hij geldt onafhankelijk van een bevel Gods en de verwachtingen van een toekomstig leven. Toch kunnen voor de menschheid, zooals zij nu eenmaal is, vrees en hoop nuttige prikkels zijn. Cl. heeft zich ook bekend gemaakt door uitgaven van Caesar en Homerus. Zijn complete filos. werken zijn uitgegeven te Londen 1738—42. 4 dln. Vgl. Zimmermann, Samuel Cl.’s Leben und Lehre, Wien 1870.
