Boerenoorlog - 1.de naam van den grooten opstand (daarom ook Boerenopstand genoemd) in ’t Duitsche Rijk tegen adel en geestelijkheid in 1625, waaraan voornamelijk de boerenbevolking, maar ook die van verscheidene steden en zelfs een gedeelte van den adel deelnam. In de tweede helft der 15de en in ’t begin der 16de eeuw waren reeds overal in ’t Zuiden van Duitschland en ook in andere landen (vgl. bij ons ’t Kaas- en Broodvolk) kleine opstanden der boeren uitgebroken, die hun oorzaak vonden in de sociale verhoudingen van dezen stand; in Württemberg ontstond o.a. de „Bond van den Armen Konrad”, tegen Hertog Ulrich gericht. De drukkende heerendiensten en belastingen, die echter op verschillende plaatsen zeer van elkaar verschilden, hadden reeds lang bij de boeren een diepen haat tegen hunne meesters gekweekt, totdat de Hervorming met hare scherpe kritiek op godsdienst en maatschappij het smeulende vuur tot een feilen brand aanwakkerde. De opstand brak in Juni 1524 uit onder de boeren van het landgraafschap Stühlingen (bij Schaffhausen) en verbreidde zich gedurende den winter over geheel Opper-Zwaben, waar ook de zgn. 12 Artikelen ontstonden onder medewerking der „Hervormers van Memmingen” (Maart 1525).
De boeren verlangden hierin: opheffing der lijfeigenschap en van de kleine tiende, vrijheid van jacht, van vischvangst en om hout te kappen, ’t recht om Luthersche predikanten te kiezen enz. Tevens verklaarden zij, dat zij alleen den Keizer wilden gehoorzamen en hem wel schatting wilden betalen, doch slechts zooveel als zij konden opbrengen, en dat zij alle kasteelen en kloosters zouden verwoesten en de bewoners er van uitroeien. De opstand breidde zich langzamerhand uit over geheel Zuid- en Midden-Duitschland en over een gedeelte van Oostenrijk (Tirol en Stiermarken) en kreeg meer en meer een godsdienstig karakter; dikwijls sloot zich de democratie uit de steden er bij aan, o.a. te Rothenburg aan de Tauber, te Würzburg en te Mühlhausen in Thüringen, waar de profeet Thomas Münzer zijn communistisch godsrijk stichtte. Vele edelen voegden zich gedwongen of vrijwillig bij de opstandelingen, zooals de ridders Götz von Berlichingen en Florian Geyer. Te Heilbronn werd door een aantal afgevaardigde boeren beraadslaagd over een geheele hervorming van het rijksbestuur; zij verlangden de secularisatie der geestelijke goederen en vermindering van belastingen en in ’t algemeen een democratische bestuursinrichting (Heilbronner Reichsverfassungsentwurf). De groote massa der burgerij in de steden werd echter door het woeste optreden en de wreede daden der boeren van deelname aan den opstand afgeschrikt en ook Luther, in wiens geest de opstandelingen dachten te handelen, schreef in April en Mei 1525 zijne bekende geschriften tegen hen, waarin hij hun optreden in krachtige bewoordingen afkeurde.
Op Luther’s oproep verbonden zich Keurvorst Johann van Saksen, Landgraaf Philipp van Hessen en Heinrich van Bronswijk en vernietigden 15 Mei 1525 het boerenleger onder bevel van Thomas Münzer bij Frankenhausen in Thüringen, waar ± 6000 boeren gedood werden. Nu begonnen ook de andere vorsten al hun krachten in te spannen, om den opstand meester te worden. In eene reeks van gevechten werden de boeren verslagen en dikwijls tot den laatsten man gedood: 12 Mei te Böblingen door graaf Truchsesz v. Waldburg, 17 Mei bij Elsasz-Zabem door hertog Antoine (die Guise) van Lotharingen, 2 en 4 Juni bij Königshofen en Sulzdorf door den bovengenoemden graaf v. Waldburg en den Keurvorst Ludwig v. d. Palts, enz. De wraak van den adel was evenredig aan de ontzettende gruweldaden, door de boeren bedreven; het aantal terechtstellingen was schier eindeloos. Het resultaat van dezen opstand was, behalve de verwoesting van vele kasteelen, kloosters en landstreken, dat de boeren volstrekt geen verbetering van hun lot verkregen en dat de groote meerderheid van de boerenbevolking een afkeer van de Hervorming kreeg.
2.Naam voor de oorlogen van de Zuid-Afrikaansche Boerenbevolking tegen Engeland. Zie ZUIDAFRIKA, Geschiedenis.
