Bern (aardr.) - 1) na Graubünden het grootste kanton van Zwitserland; opp. ruim 6800 K.M2., met inbe grip der meren. Het N. en N.W. deel behoort tot het gebied van het Jurageb., het Z. tot het Alpen stelsel; het middendeel tot de heuvelige Zwitsersche hoogvlakte. De Jura, een woud- en weiderijk kalk steengebergte, dat naar het N. met steile hellin gen afdaalt, bestaat uit in N.O. richting evenwij dig loopende ketens van gelijkmatige hoogte, die door eenvormige lengtedalen, zelden door dwars dalen, gescheiden zijn en in het N. en N.W. in breede plateaux uitloopen; de hoogste punten zijn er de Chasserai (1610 M.), de Montoz (1330 M.), de Moron (1340 M.), de Mont-Raimeux (1306 M.), en de Mont-Terrible (1000 M.). Een deel der AJpen neemt het Zuidel. deel van het kanton in ; achter de deels begroeide, deels kale Voor-Alpen der Em men-, Saane- en Simmegroep verheffen zich de met gletsjers bedekte hoogalpen der Berner- en Urner Alpen, beheerscht door de 4180 M. hooge Jung frau, den 4280 M. hoogen Finsteraarhorn, enz. Dit Alpengebied is het aan natuurschoon zoo rijke Berner Oberland.
Met uitzondering van het uiterste N.W., welks water door de Doubs met de Alle naar de Rhône wordt afgevoerd, behoort het ge heele kanton tot het stroomgebied van den Rijn. — Het kanton heeft 660.000 inw., n.l. 96 per K.M.2 De hoofdmiddelen van bestaan zijn in de Alpen dalen veeteelt, op de hoogvl. ook, zoodat daar veel kaas wordt gemaakt, in de Jura industrie (vooral horloges b.v. te Biel en St. Imier). Het wordt bestuurd volgens de grondwet van 4 Juni 1893, die zuiver democratisch is ; de Groote Raad, bestaande uit 1 lid op elke 2000 inw., door het geheele kanton, daartoe verdeeld in 62 kiesdistr. ge kozen, vormt de wetgevende, de uit 9 door den Grooten Raad te kiezen leden bestaande Regee ringsraad de uitvoerende macht; verkiezingen voor beide lichamen om de 4 jaren; voor alle wetten en voor uitgaven boven 500.000 fr. is het referendum (volksstemming) verplicht; over aftreding der re geeringslichamen binnen den wettigen termijn doet het volk, op verlangen van 8000 stemgerech tigde burgers, uitspraak. De 30, meest naar hun hoofdplaats genoemde distr. worden elk door een regeeringsstadhouder bestuurd, en hebben elk een ambtsgerecht, bestaande uit een president en 7 leden; het hooggerechtshof, in de stad Bern zete lend, bestaat uit 15 leden; voor crimineele, pers en politieke delicten bestaat een hof van assi zen. Ten opzichte van eedgenootschappel. aange legenheden vormen de 6 landschappen Oberland, Jura, Seeland, Emmenthal en Oberaargau elk een kiesdistrict. De Protestanten staan onder een synode en 7 diakenen; de Christelijken of oud-Katholieken onder den Zwitserschen nationalen bisschop; de Roomsch-Katholieken behooren tot het bisdom Bazel (sinds 1873). In het Juragebied wordt Fransch, overigens Duitsch gesproken.
2) Hoofd stad van het kanton en het distr. B., sinds 1848 tevens bondshoofdstad van Zwitserl.; zetel van het ccntraalbureau van de wereldpostvereeniging, gelegen op een schiereil. aan den linkeroever der Aar; 96,000 inw. B. is net gebouwd, en heeft, ver geleken met de andere groote steden, nog het best het typisch Zwitsersch karakter behouden. B. werd in 1191 door hertog Berthold V van Zahringen ge sticht en sloot zich in 1353 bij het Zwitsersche Eed genootschap aan. De stad bezit bijna geen middel eeuwsche bouwwerken, tengevolge van den groo ten brand van 1405, die nagenoeg de geheele stad in de asch legde; onder de sinds ontstane bouwwer ken staat de van 1421-1698 gebouwde, in 1850 gerestaureerde, kathedraal, een reusachtig laat Gotisch bouwwerk, bovenaan; de onvoltooide toren is 71 M. hoog; het kantonnale Raadhuis dag teekent van 1406 en werd in 1868 herbouwd; onder de nieuwere bouwwerken valt te noemen het Bonds raadhuis, in den Florentijnschen paleisstijl, in 1857 voltooid. Doordat B. vele eeuwen de zetel eener machtige en krijgszuchtige aristocratie is geweest, heeft handel noch industrie zich hier krachtig kun nen ontwikkelen. De voornaamste inrichtingen voor onderwijs zijn de in 1834 gestichte Hooge school, met Veeartsenijschool, Tellurisch Obser vatorium en Botanischen tuin. Het klimaat van B. dat 545 M. boven de zee ligt, is niet bijzonder aangenaam: heet in den zomer en koud in den win ter.
Het gem. jaarl. max. bedraagt 26.4° C., het min. —8.5°. — Geschiedenis (kanton en stad). Uit den tijd der Romeinsche heerschappij in Helve tia zijn nog enkele overblijfselen aanwezig. Na de ineenstorting van het Romeinsche rijk werd het Bernsche gebied door de Alemannen en de Bour gondiërs bevolkt. In 534 kwam het land onder Frankische heerschappij, in 888 aan het tweede Bourgondische koninkrijk en met dit rijk in 1032 aan het Duitsche rijk, van hetwelk in 1127 de hertogen van Zahringen Bourgondië in leen ontvingen. Berthold V stichtte omstreeks 1191, op het grond gebied van het Duitsche rijk, de stad Bern als bol werk der Zahringsche heerschappij tegen den wederspannigen adel. Na het uitsterven der Zahringers verkreeg B. in 1218 rijksvrijheid en daarmede begon haar bloeitijd; de kleine adel en de vrije boeren uit den omtrek begonnen weldra bescherming binnen hare muren te zoeken. Tengevolge van een met Savoye gesloten verbond had de stad in 1288 twee belegeringen van Rudolf van Habsburg te doorstaan; door de overwinning bij Laupen in 1339 brak de toenmaals kleine republiek met behulp der woud steden de macht van den, steeds haar welvaart en rust bedreigenden, Bourgondischen adel en diens bondgenoote, de stad Freiburg. In 1353 sloot zij zich bij den bond der Eedgenooten aan en nam een belangrijk aandeel in de oorlogen van genoemden bond tegen de Oostenrijkers en de Bourgondiërs en vergrootte zich gedurig ten koste harer naaste naburen, zooals met Aargau in 1415 en met Waadt in 1536. De Hervorming (1628) opende haar een tijdperk van vrede en voorspoed, maar verzekerde tevens het overwicht aan de aristocratie, die spoe dig in eene oligarchie ontaardde; in 1798 verklaar den Aargau en Waadt zich onafhankelijk van B. en stelden zich onder bescherming van Frankrijk. B. werd door generaal Brune, in 1798 door het Directoire afgezonden, ingenomen. Na in 1814 de macht weder in handen te hebben gekregen en het zelfde gebruik ervan gemaakt te hebben als vroe ger, moest de aristocratie in 1830 zwichten voor de democratie, wier beginselen (souvereiniteit van het volk, vrijheid van drukpers, enz.) als grond slagen dienden voor de grondwet van 1846, later enkele malen herzien en in onderdeelen gewijzigd en eindelijk door die van 4 Juni 1893 vervangen (met 66.424 stemmen tegen 15.665). 28 Nov. 1848 werd B. bondshoofdstad. 9 Sept. 1886 werd er de Bemer Conventie* gesloten.
3) In de middeleeu wen de Duitsche benaming voor de N.-Ital. stad Ve rona, vooral bekend uit de Middelhoogd. heldenepen. Met Dietrich von B. wordt de Oostgotische koning Theodorik de Groote bedoeld (± 600), die in de sage zijn residentie had in Verona. Ook zijn krijgers worden genoemd „von Beme.” Naar den plaats naam heet Dietrich ook de „Bemaere.”
