Oosthoek encyclopedie

Oosthoek's Uitgevers Mij. N.V (1916-1925)

Gepubliceerd op 06-12-2018

Barendsz

betekenis & definitie

Barendsz (Willem), geb. op het eil. Terschelling, beroemd zeevaartkundige en ontdekkingsreiziger. Hij deed drie reizen naar de IJszee, om de N.O.lijke doorvaart naar Indië te zoeken. Volgens de instructie aan W. Barendsz meegegeven, zou de eerste reis zich tot kaap Tabin uitstrekken. De schepen Swane van Vere en Mercurius van Enkhuizen, uitgerust onder toezicht van Moucheron en Maelson, resp. onder aanvoering van Corn. Cornelisz. Nay en Brandt IJsbrandtsz. Tetgales en met de commiezen Francoys de la Dale en Jan Huygen van Linschoten, zouden door straat Joegor in de Karische Zee binnenvaren, terwijl het derde schip, uitgerust door Amsterdam en de St. Gen. onder bevel van Willem Barendsz op raad van Petrus Plancius de reis om Nova-Zembla zou doen. De eerste expeditie bereikte 1 Aug. 1594 de Kara-zee en toen zij op 3 Aug de open zee voor zich zagen, meenden zij de doorvaart naar Indië te hebben gevonden en keerden terug. Op 16 Aug. ontmoetten zij ten W. van Waigatsj de expeditie van Barendsz, die 29 Juli het Noordel. punt van Nova-Zembla, de IJskaap en de ten N. daarvan gelegen Oranje-eil. bereikte, doch wegens het vele ijs in de Kara-zee langs de W.zijde van Nova-Zembla moest terugkeeren. 16 Sept. kwamen allen in het vaderland terug. De tweede expeditie, van 1595, zou tot Japan en China gaan, want men rekende er zeker op, dit doel te zullen bereiken. Opperbevelhebber van de uit 7 schepen bestaande vloot was C. C. Nay, opperstuurman Willem Barendsz.; als commiezen van Holland waren op de vloot Linschoten, Heemskerck en Rijp, en voor Zeeland De la Dale en Buys. 2 Juli 1595 vertrok de vloot uit Texel. Na veel moeite gelukte het hun, 24 Aug. straat Nassau (of Joegor) door te komen, maar de Kara-zee lag zoo vol ijs, dat zij 15 Sept. genoodzaakt waren terug te keeren. In Nov. kwamen zij in Nederl. aan. Niettegenstaande dit slechte resultaat besloot men in 1596 tot een derden tocht, die, evenals de eerste reis van W. Barendsz., weder om Nova-Zembla heen zou plaats vinden. Eén der schepen stond onder Jan Cornelisz. Rijp als schipper, het andere onder Jan Hendricksz. Heemskerck als schipper en Willem Barendsz. als stuurman. 18 Mei 1596 verliet de expeditie Vlieland, 9 Juni ontdekte men het Beren-eiland en 17 Juni Spitsbergen. Door verschil van meening scheidden de beide schepen van elkaar. De Rijp trachtte te vergeefs N.W.waarts naar de pool te zeilen, doch moest terugkeeren en liep ten slotte de haven van Kola binnen. Heemskerck en Barendsz. kregen 17 Juli de kust van Nova-Zembla in 't gezicht en volgden die tot de Oranje-eil., omzeilden het N. van Nova-Zembla, maar werden door 't ijs genoodzaakt in een hut te overwinteren, 26 Aug. 1596-14 Juni 1597. In twee open schuiten ondernamen zij onder tallooze gevaren de terugreis, gedurende welke Barendsz. 20 Juni overleed; 2 Sept. kwamen zij in de haven van Kola bij de Rijp aan en 29 Oct. vielen zij den Maasmond binnen. Barendsz journaal vindt men in Hessel Gerritsz’ „Histoire du pays nommé Spitsberghe”; van beide eerste reizen liet J. H. v. Linschoten een uitvoerig journaal na („voyagie ofte Schip-vaert van J. H. v. L. van bij Noorden om” Franeker 1601), terwijl Gerrit de Veer in zijne „Waerachtighe Beschrijvinghe van drie seylagien”, Amsterd. 1598, een journaal van alle 3 reizen geeft. Ook als kartograaf maakte Willem Barendsz. zich beroemd door de uitgave van eene „Nieuwe beschrijvinghe ende Caertboeck van de Midlandtsche Zee”, Amst. 1595, een zeer zeldzame atlas, bevattende 9 kaarten met tekst. De kaarten zijn noch portolaan-, noch kustansichtkaarten en toch zuivere zeekaarten. In 1599 verscheen eene Fransche vertaling onder den titel: „Description de la mer Mediterranée”, par Guillaume Bernard Pilote.

< >