m. (-grepen), (ook: coup), het plotseling en gewelddadig ingrijpen in de politieke toestand.(e) Bij een staatsgreep zijn meestal militairen rechtstreeks betrokken, of in ieder geval doen zij achter de schermen hun invloed gelden. Staatsgrepen worden vooral dan uitgevoerd wanneer de militairen van mening zijn dat de leidende burger-politici door een weinig succesvol of slagvaardig beleid de veiligheid, het internationale aanzien of de economische situatie van het land in de waagschaal stellen.
Een tweede ontstaansgrond kan zijn dat de leidende politici een hechte legitimiteitsbasis en een grote en goed georganiseerde achterban missen. De kans dat zich een staatsgreep zal voordoen moet vooral ook dan groot worden geacht wanneer de politieke en militaire leiders niet uit dezelfde maatschappelijke groeperingen afkomstig zijn. Waar deze verschillen ook binnen de krijgsmacht (tussen landmacht, luchtmacht en marine, tussen verschillende korpsen of tussen verschillende hiërarchische niveaus) tot uiting komen, bestaat de kans op een aanhoudende reeks van coups. Van belang is het ook of de diverse tegenstellingen tussen politici onderling een stabiele en op ruime schaal aanvaarde opvolgingsprocedure op het niveau van het hoogste politieke leiderschap niet in de weg staan. Is een dergelijke procedure niet ontwikkeld, dan biedt iedere wisseling op dit hoogste niveau de militairen een gelegenheid en een aanleiding hun invloed ook in de politieke arena tot gelding te brengen. Een staatsgreep pleegt gepaard te gaan met het opsluiten of ombrengen van de overwonnen tegenstanders en hun aanhang onder het volk.
Voorzover al strafprocessen worden aangespannen tegen de verliezers (een slachtpartij zonder vorm van proces is ook niet ongebruikelijk) vinden deze veelal voor militaire tribunalen plaats, waarbij de beroepsmogelijkheden, de mogelijkheid van juridische bijstand en de openbaarheid veelal beperkt zijn. De aanklachten centreren zich in de regel om hoogverraad of samenzwering daartoe en misbruik van officiëlebevoegdheden, meestal dezelfde feiten waarvoor ook de overwinnaars terecht zouden kunnen staan. Het hanteren van het strafrecht na een staatsgreep heeft in het algemeen weinig met recht te maken, maar meer met het recht van de sterkste: schijnprocessen dienen tot het aan de kaak stellen van de daden van het overwonnen regime, tot het publiekelijk diskwalificeren van de vorige leiders.
LITT. S.E.Finer, The man on horseback. The role of the military in politics (1962); J.J.Johnson, The role of the military in underdeveloped countries (1962); E.Liewen, Arms and politics in Latin America (1964); H.Bienen (red.), The military intervenes: case studies in political development (1968); E. Be’eri, Army officers in Arab politics and society (1970); E.W.Lefever, Spear and scepter (1970); P. C.Schmitter (red.), Military rule in Latin America: function, consequences and perspectives (1973); C. E.Welch jr. en A.K.Smith, Military role and rule (1974).
