[Sanskriet, theorie van de opsomming in bepaalde reeksen], één van de zes orthodoxe filosofische scholen der hindoes, evenals de andere in de eerste plaats een heilsmethode. De natuurtheorie van dit stelsel laat een ontwikkeling zien van het oude classificerende systeem der Brahmanatijd tot een evolutionistisch-dynamisch systeem.
Als grondlegger van deze denkrichting geldt Kapila, van twijfelachtige historiciteit; de oudste bewaard gebleven teksten zijn de Sankhyakarika van Isjvarakrishna, ca. 4e eeuw n.C.; de aan Kapila toegeschreven Sankhyasutra’s dateren in hun huidige vorm uit ca. 1400 n.C. De Samkhja is dualistisch: reëel zijn de natuur (materie) en de afzonderlijke zielen. De natuur handelt, de zielen zien toe. Door het niet onderscheiden van ziel en materie ontstaat het lijden, dat bij onderscheidend inzicht en volledig losmaken van ziel en materie opgeheven wordt. Na de verlossing bestaan de zielen individueel, doch geheel bewusteloos voort; deze toestand wordt niet voorgesteld als een opgaan in een goddelijke alziel of god. De Samkhja is atheïstisch, maar kan zich met een godsdienst verbinden.LITT. J.Gonda, Het Indische denken (1948); A. B.Keith, The Samkhja system (2e dr. 1949); M. Hulin, Samkhja literature (1978).
