Ned. historicus, *30.10.1893 Rotterdam, ✝️16.7.1962 Amsterdam; gehuwd met A.H.M. Romein-Verschoor.
Romein studeerde te Leiden geschiedenis en Russisch. Van 1921-25 was hij redacteur van het communistische weekblad De Tribune. Daarna verliet hij de Communistische Partij, maar bleef hij marxistisch georiënteerd. In 1939 werd hij hoogleraar te Amsterdam. Romeins boeiend geschreven De lage landen bij de zee (1934, 6e dr. 1976) en Erflaters van onze beschaving (4 dln. 1938-40, 10e dr. 1973; beide samen met zijn vrouw) verkregen bekendheid bij een breed lezerspubliek. Belangrijker zijn echter zijn essays geweest, m.n. die welke gewijd waren aan filosofische (theoretische) onderwerpen betreffende de werkzaamheid van de historicus en zijn objectiviteit, de historische beeldvorming.
Romein was redacteur van Algemene geschiedenis der Nederlanden (12 dln. 1949-58). Zijn hoofdwerk is het door zijn vrouw voltooide Op het breukvlak van twee eeuwen (2 dln. 1967, 2e dr. 1976), een poging tot ‘integrale geschiedschrijving’, d.w.z. een alle aspecten van de cultuur (in dit geval die van ca. 1900) omvattende geschiedschrijving. Romeins voornaamste verdienste is het creëren van een nieuw vakgebied: de theoretische geschiedenis (zie historiografie). Werken: Byzantium (1928), Geschiedenis van de Noordnederlandse geschiedschrijving in de middeleeuwen (1932), Het onvoltooid verleden (1937; 2e herz. dr. 1948), In opdracht van de tijd (1946), De biografie (1946), Tussen vrees en vrijheid (1950), In de hof der historie: kleine encyclopedie der theoretische geschiedenis (1951), Carillon der tijden (1953), Aera van Europa (1954), In de ban van Prambanan (1954), De eeuw van Azië (1956), Historische lijnen en patronen: een keuze uit de essays (nieuwe dr. 1976).LITT. P.Geyl, Reacties (1952); P.Geyl, Gesch. als medespeler (1958); J.Presser (in: Bibliogr. van J. Romein, door A.Tijhuis, P.A.L.Oppenheimer en M.C.Brands, 1963); A.H.M.Romein-Verschoor, Omzien in verwondering (2 dln. 1970-71; 8e dr. 1976); P.Blaas, An attempt at integral history (in: Acta Historiae Neerlandica, 5, 1971).
