(rechters-commissaris), rechter belast met een bepaalde opdracht; rechter van instructie in strafzaken.
(e) In Nederland wordt voor burgerlijke zaken de rechter-commissaris in de regel ad hoe door de rechtbank benoemd. Het gerechtshof benoemt echter bij iedere arrondissementsrechtbank uit de leden ervan een of meer rechters-commissaris, belast met het onderzoek van alle daarvoor in aanmerking komende strafzaken. Deze benoeming geldt voor twee jaren, met dien verstande dat de behandeling van een zaak wordt voortgezet en ten einde gebracht door de rechter-commissaris die haar is begonnen. De rechters-commissaris zijn op hun verzoek steeds weer benoembaar. Na een desbetreffende vordering van de officier van justitie kan de rechter-commissaris een gerechtelijk vooronderzoek instellen, eveneens een bevel tot bewaring van een verdachte verlenen. Beide vorderingen kan hij in een met redenen omklede beschikking afwijzen.
De officier kan van een dergelijke beschikking in beroep gaan bij de rechtbank. In het gerechtelijk vooronderzoek kan de rechter-commissaris verdachten, getuigen en deskundigen horen. De rechter-commissaris heeft tijdens dit onderzoek verschillende in de wet omschreven bevoegdheden (artt. 63, 64, 168 — 241 WSv).
In België is de rechter-commissaris de magistraat die in de rechtbank van eerste aanleg of in de rechtbank van koophandel dezelfde taak heeft als de Ned. rechter-commissaris. In strafzaken wordt een onderzoeksrechter voor drie jaar benoemd.
