I. bn. en bw., in, uit, betreffende de Provence;
II. zn., de Provençaalse taal.
Het Provençaals is een Romaanse taal, gesproken in Frankrijk ten zuiden van de lijn die getrokken kan worden van de mond van de Gironde over Roanne, Angoulême, Montluçon, Saint-Étienne naar Menton. Reeds sinds het eind van de 11e eeuw ontwikkelde het Provençaals zich tot een klassieke of litteraire taal. De litteraire taal van die periode (Oudprovençaals) was een kunstprodukt, dat uit verschillende dialecten was ontstaan. Het Oudprovençaals was een poëtische cultuurtaal, die in heel Zuid-Europa in de verbreiding van het hoofse minnedicht een rol heeft gespeeld. Hierdoor wordt de internationale verbreidheid en het gebruik bij een hele reeks Italiaanse en Catalaanse troubadours verklaard. Sinds de 14e eeuw verdrong het Frans langzamerhand het Provençaals en werd dit de officiële taal.
Naast de litteraire taal bestaan verschillende dialecten, genoemd naar de landstreken. Hoofdkenmerk van het Provençaals is dat de Latijnse betoonde klinkers in open lettergrepen onveranderd blijven, behalve de u, die daar tot ü wordt, zodat aan de Franse vormen pied, coeur, soif, seul, mer beantwoorden pe, cor, set, sol, mar. In de loop van de 15e eeuw is de slot a van de Latijnse woorden in de meeste dialecten tot o geworden (Lat. terra, Fr. terre, Provençaals terro).
De oudste monumenten van de Provençaalse litteratuur zijn een brokstuk van een gedicht op Boëthius (237 tienlettergrepige verzen) en een lied op Sante Foy, (593 achtlettergrepige verzen in strofen, elk met een rijmklank), beide geschreven in de 10e eeuw, in de omgeving van Limoges. De bloeitijd van de Provençaalse litteratuur viel in de 12e eeuw en het begin van de 13e, het tijdvak van de troubadours. Naast de lyriek zijn de andere litteraire vormen van minder betekenis. In de 19e eeuw herleefde de Provençaalse litteratuur dank zij de groep Félibrige, waarin Frédéric Mistral op de voorgrond trad.
LITT. K.Sneyders de Vogel, Geschiedenis der Provençaalse letterkunde (1951).
