[Lat.], v. (—s), waarneming; bespieding: de — van een zonsverduistering; in — liggen (in een ziekenhuis), er verblijven om zich te laten onderzoeken; iemand ter — opnemen; (recht) opneming van iemand in een inrichting op rechterlijk bevel voor een proeftijd; (concreet) keer dat iets waargenomen wordt: het waargenomene: belangrijke observaties; (sociologie) methode van materiaalverzameling, waarbij groepsverschijnselen systematisch worden waargenomen (e).
(e) Observatie is in de psychologie een belangrijke methode van onderzoek, waarbij door nauwkeurig waarnemen en beschrijven van het waargenomene gegevens over het menselijk gedrag en de menselijke ontwikkeling worden verzameld. Vooral in de kinderpsychologie is deze methode onmisbaar.
De meest voorkomende observatiewijzen, nl. kijken en luisteren, worden vaak ondersteund door het gebruik van registratieapparatuur (film, video-, taperecorder), vooral als het gaat om het observeren van eenmalige gebeurtenissen en als men niet van te voren weet waarop men moet letten. Men spreekt van vrije of explorerende observatie als de onderzoeker geen andere opdracht heeft dan te registreren wat hem opvalt of belangrijk voorkomt. Deze observatiewijze komt uiteraard het meest voor in de beginfase van een onderzoek. Observatie is een wezenlijk aspect van de methodologische opbouw van vrijwel elk sociaal-wetenschappelijk onderzoek. Men geeft de voorkeur aan observatie boven het stellen van vragen e.d. als het gaat om onderzoek naar werkelijk gedrag in plaats van naar beweerd gedrag, als het gaat om dierlijk gedrag, om gedrag van grote niet aanspreekbare groepen, of van personen die zich niet in woorden kunnen of willen uiten. De aanwezigheid van de observator, en de observatie-activiteit zelf mogen het geobserveerde gebeuren niet beïnvloeden. Dit stelt speciale eisen aan de onbevangenheid van de onderzochte personen en de onopvallendheid van de observatie. In een aantal gevallen is men dan aangewezen op het gebruik van o.a. →participerende observatie, waarbij de onderzoeker zelf deel uitmaakt van de te onderzoeken groep.
LITT. C.Selltiz e.a., Research methods in social relations, I (1966); I.Gadourek, Sociol. onderzoekstechnieken (1967); M.Reuchlin, Methoden in de psychologie (1970).
