[→Lat.], o., opvatting en leer dat de mens in zijn handelingen niet geheel bepaald is door omgeving, karakter enz., maar in zekere mate de mogelijkheid tot een eigen vrije keuze heeft; in tegenst. met determinisme.
(e) Het probleem van het al of niet gedetermineerd zijn is moeilijk oplosbaar, omdat de mens wél een soort vrije keuzemogelijkheid heeft, maar deze weer sterk bepaald wordt door de sterkte van zijn wil, die op zijn beurt beïnvloed is door karakter, opvoeding, omgeving enz. Het probleem is vooral van belang voor het strafrecht en de ethiek. Omdat echter het →-taalspel van de ethiek een ander is dan dat van het hier aan de orde gestelde probleem, kan men toch stellen dat ook vanuit deterministisch standpunt de mens verantwoordelijk blijft. Het gevoel voor verantwoordelijkheid, dat bij de één sterker aanwezig kan zijn dan bij de ander, behoort dan tot de psychologie, terwijl de ethiek alleen met de rechtmatigheid (geldigheid) van de verantwoordelijkheid zelf te maken heeft. Evenals een mathematische wet geldig is ook voor niet mathematisch aangelegden, is iemand verantwoordelijk, ook al heeft hij er geen gevoel voor.
LITT. P.Kohnstamm, Vrije wil of determinisme 91947).
